دلته په واشنګټن کې د نړیوالې مالي ادارې آی اېم اېف او نړیوال بېنک د پسرلي ګډې کلنۍ غونډې ته د زیارت/پنجشنبې په ورځ د آی اېم اېف مشرې کرېسټلینا جارجیو ویلي چې نړیوال اقتصاد د سود د لوړې کچې او په اوکراین او غزه کې د جګړو باوجود پرمختګ کړی، خو د پورونو (قرضو) پېټی او ګراني یې د اقتصاد لپاره د اندېښنو په توګه یاد کړي دي.

مېرمن جارجیو وايي چې په نړیواله کچه تولیداتو کې کمي، د کارګرو او ټېکنالوژۍ تر منځ تفاوت، او د زاړه عمر د خلکو زیاتېدلو له امله نړیوال اقتصاد ورو دی.

نوموړې ووېل دا هغه څه دي چې د هغوی پام ورته اوړېدلی دی.

"مونږ څنګه کولای شو چې د تولیداتو او پېداوار دا ورو وده په شا وتمبوو."

د آی اېم اېف د تازه اټکلونو تر مخه نړیوال اقتصاد به په روان کال کې د ۳.۲ فیصده په رفتار روان وي. تېر کال په اکتوبر کې آی اېم اېف د اقتصاد کچه ۲.۹ فیصده پورې ښودې وه.

د اقتصادي ودې اوسنۍ کچه د روانې پېړئ د لومړیو ۱۹ کالو نه کمه ښودل کېږي. د آی اېم اېف د شمېرو تر مخه د ۲۰۰۰ نه تر ۲۰۱۹ پورې د نړیوال اقتصاد کچه ۳.۸ فیصده پورې وه.

مېرمن جارجیو وايي چې په پورونو کې د زیاتوالي علت دا دی چې ډېرو هېوادونو کې حکومتي پورونه ډېر شوي دي. د هغې په وینا تېر کال په عمومي اقتصاد کې د قرضو برخه ۸۳ فیصده وه. د کرونا د وبا وړاندې په ۲۰۱۹ کې دا کچه ۸۴ فیصده وه.

د آی اېم اېف مشرې ویلي چې د امریکا اقتصاد د تمو برخلاف مثبت لور ته تللی دی. هغه وايي چې نوښتونو، د کډوالو په شکل کې د ځوانانو کار ګرانو او د انرژۍ د کمو بیعو له امله د امریکا اقتصاد بهتر کار کړی دی.

د اروپا په اړه مېرمن جارجېو ویلي چې هلته ټېکنالوژۍ هغه شان ګټه نه ده کړې لکه څنګه چې امریکا کې لیدل شوې ده.

کرېسټلینا جارجېو وايي چین له په کار ده چې د اقتصاد د لسیزې زوړ ماډل پرېږدي. هغه وايي د چین بازار کې اخستونکي کم شوي ځکه چې په جایداد (کورونو او سوداګریزو مرکزونو جوړولو) کې زیاتو پانګو ستونزه پېدا کړې ده او وايي پکار ده چین په کور دننه اخستونکي ډېر کړي.

د ماشومانو د پاملرنې نړیوالې ادارې سیو دي چلډرن پخپل یو تازه رپورټ کې ویلي چې پروسږکال د ستمبر میاشتې نه راپدیخوا د پاکستان څخه تر5 لکو اؤ 20 زرو زیات افغان کډوال خپل هیواد ته ستانه شوي دي چې دې کې نیمایي ماشومان دي.

رپورټ وایي دغو ستنو شوؤ زیاتره ماشومانو پاکستان کې سبقونه ویل اؤ مکتبونو ته تلل خو افغانستان ته له ستنېدو وروسته په دې ماشومانو کې 65 فیصدي له مکتبونو بهر دي.

د سیو دي چلډرن سروی کوونکو ویلي دا ستانه شوي زیاتره ماشومان ځکه له مکتبونو بهر پاتې شوي دي چې مکتب کې داخلې لپاره اسناد نه لري.

نظر پوښتنه یا سروی کې دا نه دي ویل شوي چې له کومو ماشومانو پوښتنې شوي هغوي کې نجونې څومره وې؟ ځکه چې د طالبانو حکومت تر شپږم ټولګي پورته د نجونو په زده کړو بندیز لګولی دی.

د اساسي اسانتیاؤ نشتوالي:

د خپلې مور اؤ درېوؤ وروڼو خویندو سره افغانستان ته بېرته ستنې شوې 15کلنې نجلۍ چې اوس د خپل نیکه سره یو ځای وسیږي خپل نوم ونه ښودلو خو سروی کوونکو ته یې ویلي چې له پاکستان څخه تر راوتلو وړاندې هغوي خپل هر څه پلورلي وؤ تر څو افغانستان کې پرې د ځان لپاره اړین توکي لکه جامې، پېزار، کمبلې، دارو درمل واخلي اؤ د خپلې استوګنې لپاره ځای پیدا کړي خو وایي افغانستان کې ډیره یخني ده اؤ دلته ژوند کول ګران دي.

سروې ښیي چې په هرو شپږو کورنیو کې نزدې یوه یې په خیمو کې ژوند کوي او د راستنیدونکو ډیری برخه د ژوند کولو لږه یا هیڅ وسیله نه لري. نزدې نیمایي هغو کسانو چې سروې ته یې ځواب ورکړی، ویلي چې په افغانستان کې دندې نشته.

لوږه د ناورین کچې ته رسېدلې:

دا ارزونه ښیي چې پاکستان نه ستنې شوې 99 فیصدي کورنۍ اؤ افغانستان کې د هغوي کوربه توب کوونکې کورنۍ د خوراکي موادو دومره زېرمې نه لري هغوي پرې خپلې د یوې یا دوؤ میاشتو د خوراک اړتیا پوره کړي.

د ماشومانو د خوندیتوب دا اداره پخپل رپورټ کې وایي چې د خوراک دومره کمی دی چې خپل هیواد ته د ستنو شوؤ کډوالو کوربه کورنیو د خپلو کورنیو په غړو خوراک کم کړی یا یې د خپلو کورنیو سترو غړو ته ویلي دي چې هغوي باید کم خوراک وکړی تر څو ماشومانو ته په اوونۍ کې دوه ورځې خوراک ور ورسیږي.

د سروې پایلې ښیي چې نږدې 40 سلنه ستنې شوې کورنۍ او د دوی کوربانه باید په اوونۍ کې لږترلږه درې ورځې خواړه په پور واخلي، یا په خپلوانو او ملګرو باندې تکیه وکړي ترڅو خپلې خېټې مړې کړي.

په نظر پوښتنه کې د ځواب ویونکو څخه 13 فیصدي کورنۍ اؤ د هغوي 9 فیصدي کوربانه د خوراک د خپلې ورځنۍ اړتیا پوره کولو لپاره په نورو تکیه کوي.

د نظر پوښتنې رپورټ کې په هغو سختو حالاتو اؤ ستونزو رڼا اچول شوې چې د پاکستان نه بېرته ستانه شوي افغان کډوال ورسره مخ دي ، په دې سختو حالاتو اؤ ستونزو کې د څو لسیزو نه روانې جګړې، زلزله، سیلابونه اؤ هیواد کې د وچکالۍ په څېر قدرتي افتونه شامل دي.

رپورټ وایي نزدې 80 لکه ماشومان د ولږې په څېر د ناورین سره مخ دي.

د ملګرو ملتونو د اټکلونو له مخې خوا و شا 16میلینه افغان وګړي د خوراک د کمي د بحراني اؤ بېړنۍ کچې څخه تېریږي.

د سیو دي چلډرن سیمه ییز مشر ارشد ملک وایي د پاکستان څخه افغان کورنۍ یو داسې هیواد ته ستنېږي چې هغه هیڅ نه لري.

هغه وایي افغانستان ته په لویه کچه د کډوالو بېرته ستنېدل په هغو وسایلو اضافي بار دی چې له وړاندې څخه محدود یا کم دي.

ارشد ملک وایي د ناورین سره مخ هیواد (افغانستان) له وړاندې څخه د کډوالۍ د فشارونو سره مخ ؤ چې اوس دې کې د پاکستان نه ورستنې شوې افغان کورنۍ هم ورشامل شوې.

نوموړی ویلي چې تر دې وړاندې پروسکال د ګاونډي هیواد ایران څخه هم قابو شپږ لکه افغان کډوال بېرته افغانستان ته ستانه شوي اؤ ددې سره اوس افغانستان د خپل هیواد دننه د بې کوره خلکو په نړۍ کې تر ټولو ستر دویم هیواد جوړ شوی دی یا داسې هم ویلی شو چې د دې هیواد په مجموعي ابادۍ کې هر اووم تن بې کوره دی.

هغه پاکستان څخه د ستنو شوؤ کډوالو د ستونزو یادونه وکړه اؤ وي ویل قانوني اسناد نه لرونکو افغان ماشومانو کې زیاتره په پاکستان کې زېږیدلي وؤ اؤ هغوي لپاره افغانستان داسې ځای نه دی چې خپل کور ورته ووایي.

د ستونزو یو لامل د طالبانو تګلارې دي:

له هغه وخته چې په 2021م کال کې چې طالبان بیا واک ته رسیدلي، د هېواد اقتصادي او ټولنیز وضعیت مخ په خرابېدو دی. طالبانو تعلیم، کار او عامه ژوند ته د ښځو پر لاسرسي محدودیتونه لګولي دي.

نړیوالې ټولنې تر اوسه د طالبانو حکومت د ښځو پر حقونو د محدودیتونو او نورو لانجمنو تګلارو له امله په رسمیت نه دی پېژندلی. چې له امله یې د اقتصادي پرمختګ لپاره بهرنیو سرچینو ته لاس رسی بند شوی دی.

خو ملګري ملتونه اؤ نور بهرني غیر دولتي سازمانونه افغانستان سره بشري مرستې کوي.

(ایاز ګل، وي او ای نیوز)

د پاکستان خارجه وزیر اسحاق ډار ویلي د ایران صدر ابراهیم رییسي به د وړاندې ټاکل شوي پروګرام سره سم اینده هفته د پاکستان دوره کوي. ایرانی صدر به د پاکستان سفر په داسې حال کې کوي چې په اسرایل د ایران د حملې وروسته په منځني ختیځ کې تاوتریخوالی زیات شوی دی.

ډار د زیارت، پنجشنبې، په ورځ وویل رییسي به د اپرېل په ۲۲ نېټه د دریو ورځو په سفر پاکستان ته ورسېږي.

ډار د ایراني صدر د دورې په اړه نور څه تفصیل شریک نه کړو خو داسې ښکاري چې پاکستان ته د ریيسي تګ د هغو کوښښونو برخه ده چې دواړه ملکونه یې تعلق د ښه کولو دپاره کوي.

د سږ کال د جنورۍ په میاشت کې د دواړو ګاونډیانو تعلقات پس له دې د جنجال ښکار شول چې ایران او پاکستان د یو بل په خاور د مبینه وسله والو خلاف حملې وکړې.

د شخړې وروسته دواړو ملکونو خپل منځو کې د همکارۍ زیاتولو لوظ وکړو.

پاکستان ته د ایراني صدر د دورې په اړه د ډار د اعلان نه څو ورځې مخکې ایران په وړمبي ځل د خپلې خاورې نه په اسرایل د مزایلو او ډرون حمله کړې ده. زیاتره مزایل او ډرون د اسرایل د دفاعي نظام خپله او نورو اتحادي ملکونو تباه کړي دي. اسرایل وايي د حملې جواب به ورکوي.

ایران ویلي د خالي، شنبې، په ورځ په اسرایل یې حمله د اپرېل په وړمبۍ نېټه د شام په سرښار دمشق کې د ایران په کونسلخانې د اسرایل د هوايي حملې په بدل کې کړې. د ایران په سفارتي ودانۍ حمله کې د ایران ځینې لوړ رتبه پوځي چارواکي وژل شوي دي.

پاکستان په هغو ملکونو کې شامل دی چې د فلسطیني ریاست د قیام په مسله د اسرایل سره سفارتي تعلقات نه لري. ډار وویل پاکستان غواړي چې د فلسطینیانو مسله دې د متحده قومونو د قراردادونو په مطابق حل کړی شي.

د پاکستان د خزانې وزير محمد اورنګزيب د جنوبي او مرکزي ايشيا لپاره د امريکې د خارجه وزير مرستيال ډونلډ لو او د امريکې د خارجه وزارت مرستيالې اليزبت هورسټ سره لیدنه کړې چې په دې لیدنه کې امریکایي چارواکو د پاکستان او امريکې د تعلقاتو د لا پیاوړي کولو لپاره د واشنګټن عزم بيا تکرار کړی دی۔

دغه غونډه د چهارشنبې - شورو په ورځ د نړيوال بانک په مرکزي دفتر کې شوې ده چې پکې د پاکستان د خزانې وزیر امريکايي چارواکو ته د پاکستان د اصلاحاتو د ایجنډې په اړه معلومات ورکړي دي.

محمد اورنګزیب ویلي د ټیکسونه لمنه پراخول، د توانایۍ څانګه همواري اؤ نجکاري د پاکستان د حکومت اولیتونه دي.

ډاڼ ورځپاڼه کې د خپور شوي رپورټ له مخې لیدنه کې د متبادلې توانایۍ، زراعت، انفارمیشن ټینکنالوجۍ اؤبو، هوا اؤ د صعنتونو په اړه هم خبرې اترې شوې دي اؤ د پاکستان د خزانې وزیر د پاکستان اؤ امریکې د اقتصادي شراکت دارۍ په تازه کولو هم ټینګار کړی دی.

محمد اورنګزیب ویلي چې د پاکستان حکومت ملک کې د پاییداره اقتصادي ترقۍ اؤ نمو له لړ کې د اصلاحاتو پروګرام ته کلک عزم لري.

اخوا واشنګټن ډي سي کې د پاکستان د اقتصادي پالیسۍ په اړه راجوړ شوي سیمینار ته وینا کې د خزانې وزیر ویلي چې سږکال پاکستان کې د زراعت څانګې غوره کارکردګي ښودلې،ګراني راکمه شوې اؤ د مبادلې کچه باثباته شوې ده.

هغه ویلي چې د پاکستان تجارتي خساره کې کمی مخې ته راځي اؤ د بهر نه ورته د پیسو استول زیات شوي اؤ هم یې اقتصاد کې د ښه والي نښې نښانې لیدل کیږي.

نوموړي ویلي چې پاکستان غواړي د نړیوالې مالیاتي ادارې آي ایم ایف سره یو بل پراخه پروګرام کې شامل شي.

د ايي اېم اېف ترجمان (نې) ای اېف پي ته وویل په موجود وخت کې د ايي اېم اېف توجو پاکستان سره د قرض موجوده پروګرام سرته په رسوولو ده.

تر دې دوه ورځې وړاندې د آي اېم اېف ترجمان (نې) ویلي وؤ د پاکستان نوي حکومت د قرض په نوي پروګرام کې خوښي ښکاره کړې ده او د ادارې عمله تیاره ده چې د نور قرض په پروګرام ابتدايي خبرې وکړي.

د واشنګټن د دورې په مهال د پاکستان د خزانې وزیر په هغو غونډو کې هم شرکت کوي چې د آي اېم اېف او د ورلډ بېنک په کوربتوب هرکال د سپرلي په موسم کې کېږي او د خزانې او ترقۍ وزیران، د اقتصاد دانشوران او شهري حقونو فعالان د نړۍ په اقتصاد بحثونه کوي.

د سږ کال غونډې د نهې، سه شنبې د ورځې نه په رسمي ډول پېل شوي او د نورو ترڅنګ په دوو اهم موضوعاتو به پکې غور کیږي، یوه د موسمي بدلون موضوع ده او بله د نړۍ د مقروضو ملکونو مرسته کول دي.

پاکستاني مطبوعات وایي چې پوځ د استخباراتي شبکې آي ایس آي د پخواني مشر جنرال(ریټایرډ) فیض حمید له لوري د استوګنې په یوه شخصي پروژه د فشار د اچول شوؤ تورونو د پلټنو لپاره یوه کمیټي جوړه کړې ده.

مطبوعات وایي چې د سپریم کورټ اؤ د دفاع د وزارت په لار ښوونه جوړه شوې د پلټنو دا کمیټه به د جنرال(ر) فېض حمید پر ضد د ټاپ سټي اسکینډل تحقیقات کوي اؤ په هغه لګیدلي تورونه به ارزوي.

د پاکستان د پوځ ویاندې ادارې آي ایس پي ار لا په رسمي ډول په دې اړه څه نه دي ویلي خو څېړونکي وایي عموماً چې پوځ خپله کومه دننۍ خبره پخپله نیغ په نېغه مخې ته راوړل نه غواړي نو مطبوعاتو ته وایي چې دغه خبره باید د سرچینو له قوله خلکو ته ورسوي.

د پاکستان ګڼ شمیر رسنیو د چهارشنبې په ورځ ویلي چې د یادې کمیټې مشري د میجر جنرل د رتبې یو لوړ پوړي پوځي افسر ته سپارل شوې ده.

په کال 2017م اؤ بیا تېر کال د نومبر په میاشت کې د ټاپ سټي په نوم د استوګنې د يوې شخصي پروژې مشر په جنرال( ر) فېض حمید د ټي وي یو پروګرام کې تورونه لګولي وؤ چې په دغه پروژه یې فشارونه راوړي اؤ ناجایزه توګه یې ترې ګټې اخستې دي.

وروسته د یادې پروژې مشر د آي ایس آي د پخواني مشر په ضد سپریم کورټ ته هم عریضه کړې وه خو د چیف جسټس په مشرۍ د سپریم کورټ درې کسیز بینچ ورته لارښوونه کړې وه چې باید اړونده ادارې یا د دفاع وزارت ته مراجع وکړي.

د سپریم کورټ له لارښوونې وروسته د استوګنې د پروژې مالک د دفاع وزارت ته عریضه کړې وه اؤ مطبوعات وایي چې اوس د همدې عریضې په اساس د جنرال فېض حمید په ضد د لګول شوؤ تورونو د پلټنو لپاره پوځي کمیټه جوړه کړل شوې ده.

تر دې وړاندې روانه اوونۍ د فېض اباد پرلت د پلټنو کمیشن پخپل رپورټ کې فېض حمید اؤ نور پوځي چارواکي د لګول شوؤ تورونو نه پاک ګرځولي وؤ اؤ ویلي یې وؤ چې د پلټنو په مهال ورته داسې څه ثبوت په لاس نه دی ورغلی چې ګنې د فېض اباد په پرلت کې جنرال فېض حمید یا کومې ادارې لاس درلودو.

د فېض اباد د پرلت په مهال د اړي ګړي د پېښو د پلټنو لپاره د پاکستان د سترې محکمې په امر جوړ کړل شوي د پلټنو کمیشن خپل رپورټ اوړمه ورځ مرکزي حکومت ته سپارلی دی چې پکې په هغه وخت کې د پنجاب حکومت ددغو پېښو مسول یا ذمه وار ګرځول شوی دی.

په کال 2017 کې د شوي دغه احتجاجي پرلت نه وروسته د آي ایس آي د هغه وخت په ډایریکټر جنرل لیفټننټ جنرل (ر) فېض حمید تورونه لګول شوي وؤ چې د منتخب حکومت پرضد د تندروه ډلې دغه پرلت دده په لمسه راجوړ کړی شوی ؤ اؤ په ټولنیزو رسنیو داسې ویډیوګانې هم مخې ته راغلې وې چې پکې جنرال فېض حمید د پرلت په برخه والو "لفافې" ویشلې.

په هغه وخت سیاسي اؤ ټولنیزو مشرانو اؤ خبریالانو دعوې کړې وې چې فېض حمید د پرلت په برخه والو پیسې ویشلي دي خو پوځي سرچینو بیا ویلي وؤ چې د پرلت خورولو لپاره د پرلت ځېنو برخه والو ته د ستنېدو لپاره د لارې کرایه ورکړل شوې ده.

د خېبر پښتونخوا د پولیسو د پخواني مشر سید اختر علي شاه په مشرۍ د پلټنو کمیشن پخپل رپورټ کې د پیسو په ویشلو تورن جنرال فېض حمید اؤ د هغه وخت د پنجاب د رینجر ځواکونو مشر میجر جنرال نوید اظهر حیات په هغوي د لګول شوؤ تورونو نه پاک کړي اؤ ویلي یې دي چې لیفټننټ جنرال فېض حمید یوازې په هغه څه عمل کړی چې د وزیراعظم شاهد خاقان عباسي په مشرۍ جوړه شوې یوه غونډه کې یې ورته د کولو وینا شوې وه.