واشنګټن ــــ د ملګروملتونو تر لسو زیاتو کارپوهانو د طالبانو د سپریم کورټ له خوا د سنګسار، په دُرو وهلو او تر دېوال لاندې کولو په ګډون خلکو ته د سزاګانو د وروستي اعلان په اړه ژوره اندېښنه ښکاره کړې ده.
دغو کارپوهانو له طالبانو غوښتي، د مرګ د سزا، په دُرو د وهلو او د بدن د غړو د پرې کولو په ګډون نورې ټولې بدني سزاګانې دې سمدستي بندې کړي.
د ملګروملتونو د بشري حقونو د شورا د کارپوهانو ډلې د مې پر 11مه په یوه اعلامیه کې دغه ډول سزاګانې "غیرانساني او ظالمانه" بللې او وایي دا ډول ظالمانه سزاګانې د نړیوال قانون خلاف دي:
"په سنګسار د خلکو وژل یا تر دېوال لاندې ښخول اذیت یا کوم بل ډول ظالمانه، غیر انساني او یا د سپکاوي چلند یا سزا ده".
د طالبانو سپریم کورټ د روانې مې میاشتې پر څلورمه اعلان وکړ، چې عدالتونو یې په هېواد کې 175 کسانو ته د قصاص او 35 نورو کسانو ته د سنګسار سزاګانې اورولې دي.
د طالبانو د دې ستر عدالت مرستیال عبدالمالک حقاني وویل، څلورو کسانو ته پر هغوی د دېوال را نړولو او 103 تنو ته په دُرو د وهلو په ګډون د حدودو د عملي کولو سزاګانې ورکړل شوي دي، خو دا یې نه دي ویلي چې دا سزاګانې کله ورکړل شوې دي.
د افغانستان لپاره د ملګرو ملتونو ځانګړی رپورټر رچرډ بېنیټ هم په دغو یوولسو کارپوهانو کې شامل دی، هغه پر خپل ټویټر د طالبانو دغه سزاګانې غندلې دي:
"په دُرو وهل او سنګسارول د نړیوال قانون خلاف یوه ظالمانه سزا ده. کېدای شي چې [د طالبانو] له دا ډول پر توپیري چلند ولاړو نارینه فیصله سره ښځې نورې زیانمنې شي".
د ملګروملتونو د کارپوهانو په اعلامیه کې ویل شوي، چې دغو "وحشیانه او بې عزته کوونکو" سزاګانو وېرولي او اندېښمن کړي دي چې له دې سره به په سنګسار د ښځو وژلو پېښې نورې هم زیاتې شي:
"د دوی [ښځو] خلاف په ټولنه کې ژور توپیر او پخواني تصورات دي، خصوصاً د نارینه وو د عدالت دغه تصورات ژورې ریښې لري او دا د جنسیت په بنیاد د ځورونې عکاسي کوي چې ښځې او نجونې یې په افغانستان کې زغمي".
د طالبانو ویاند یا د دوی سپریم کورټ تر اوسه د ملګرو ملتونو د کارپوهانو دغو اندېښنو ته څه جواب نه دی ویلی، خو تر دې وړاندې یې خپلې ټولې تګلارې او سزاګانې له اسلامي شریعت سره سمې بللې دي. ذبیح الله مجاهد د مې پر اتمه په یو ټویټ کې ویلي وو:
"واقعیت دا دی چې په افغانستان کې قضایي سیسټم تر پخوا ډېر قوي او عدالت تامین شوی او د هیوادوالو حقوقو ته د اسلامي احکامو په رڼا کې رسیدګي کیږي."
د ملګرو ملتونو کارپوهانو په افغانستان کې د خپل سیاسي دفتر «یوناما» په حواله ویلي، د طالبانو سپریم کورټ بدني سزاګانې د طالبانو د مشر ملا هبت الله اخوندزاده په امر وروسته له هغه عملي کوي چې د تېر کال د نومبر پر 22مه یې د قاضیانو یوې ډلې ته د حدودو او قصاص په اړه لارښوونې کړې وې.
وایي له هغه را وروسته 274 سړي، 58 ښځې او دوه هلکان په یو میدان کې ښکاره د خلکو په وړاندې په دُرو وهل شوي او د یو تن تېزندۍ کړل شوی دی چې د طالبانو عدالت ورته د مرګ سزا اورولې وه.
د ملګرو ملتونو کارپوهانو په اعلامیه کې ویلي، د مدني او سیاسي حقونو نړیوال تړون او د اذیت خلاف کنونشن غیرانساني او ظالمانه سزاګانې منع کوي چې وایي افغانستان هم په دغو تړونونو کې شامل دی.
دغو کارپوهانو د بدني او د مرګ د سزاګانو ورکولو په برخه کې د طالبانو د عدالتونو له خوا د انصاف عملي کېدو په اړه هم خپلې ژورې اندېښنې ښکاره کړې دي او وایي، "د بشري حقونو نړیوال قوانین په ځانګړي ډول د مرګ د سزا غوندې ظالمانه سزاګانې منع کوي چې د انصاف له عملي کېدو او ضروري ضمانتونو پرته ورکول کیږي".
له هېواده بهر فعالیت کوونکي د افغانستان د بشري حقونو خپلواک کمیشن هم د مې پر شپږمه په یوه اعلامیه کې خلکو د طالبانو ښکاره سزاګانې د ملي او نړیوالو قوانینو خلاف ګڼلې وې او ویلي یې وو چې هغوی په دې پرېکړو سره ټول انساني ارزښتونه تر پښو لاندې کړي دي.
