کوټه ــــ په پاکستان کې د موسم له بدلېدو سره سم د پنجاب صوبې له ميداني سيمو د افغانستان سرحدي سيمو ته د بلوچستان د موساخېل، شېراني، ږوب او قلعه سيف الله له لارې د کوچيانو راتګ پيل شي، چې د غرونو رغونو پر بېلابېلو لارو پياده مزل کوي.

په ږوب کې د ماشومانو د ناروغيو مختصص ډاکټر نعمت الله مندوخېل وايي، کوچيان د پوليو وايرس تر ټولو زيات وړونکي خلک دي.

د ډاکټر نعمت الله مندوخېل په وینا په افغانستان کې ممکن داسې سيمې وي، چې ماشومان د پوليو ضد نه وي وېکسين شوي، ځکه نو د کوچي ماشومانو د پوليو پر ضد وېکسين کول ډېر مهم دي:

"کوچي ماشومان د پوليو وايرس له يوې سيمې بلې ته وړونکي يا وايرس کېرير بلل کېږي ځکه نو د نورو سيمو ماشومان په وايرس اخته کولای شي".

کوچيان د بلوچستان له لارې په کال کې دوه واره د موسم له بدلېدو سره په پسرلي کې او د ژمي په را رسېدو د پنجاب او افغانستان ترمنځ سفر کوي او پر مختلفو سيمو تېرېږي.

په کوټه کې د پولیو نېشنل سټاف افسر ډاکټر افتاب کاکړ بيا وايي، چې په بلوچستان کې د افغان سرحدي سيمو پر لارو د ماشومانو د وېکسين کولو تر څنګ له سیند او پښتونخوا سره د بلوچستان پر غزېدلو ټولو لارو هم ماشومان وېکسين کېږي:

"د بلوچستان پر ټولو لويو لارو او له افغانستان سره په سرحدي سيمو کې د پوليو ويکسين ځانګړي مرکزونه يا ټرانزټ پواينټس جوړ شوي، چېري چې د پوليو ټيمونه پياده او په ټرانسپورټ کې تلونکي ماشومان د تګ راتګ پرمهال ويکسين کوي".

په بلوچستان کې که څه هم له تېرکال راهيسې د پوليو مثبت کېس نه دی رپوټ شوی، خو په پښتونخوا کې د روان کال لومړی ماشوم په ګوزڼ اخته شوی، ځکه نو د غبرګو صوبو تر منځ پر غزېدلو لارو د ويکسين کار هم زيات شوی دی.

پاکستان کې څيړونکي وايي، پرون چې په جنوبي وزيرستان کې د پاکستان د استخباراتي ادارې [ايي اېس ايي] برېګیډير مصطفی کمال برکي په یوه نښته کې وژل شوي، دا د امنیتي ادارې دپاره غټ تاوان دی او بل طرف ته دا څرګندونه هم کوي، چې ترهګر او د هغوی استخباراتي نېټ ورک هم فعال دی.

د پاکستان پوځ پرون ویلي، چې د جنوبي وزیرستان په انګور اډه سرحدي سیمه کې د "ترهګرو" سره په وسله واله نښته کې بريګيډير مصطفی کمال برکي وژل شوی او اووه اهلکار ورسره ژوبل شوي چې د دوو حالت یې ډېر نازک بلل شوی دی.

د استخباراتي افسر د وژنې ذمه واري تر دې دمه چا نه ده منلې.

پوځ ویلي، د ګل او نهې په منځ شپه د خېبرپښتونخوا په ډېره اسماعيل خان سيمه کې د ترهګرو سره په نښته کې درې پوځيان وژل شوی او دوه نور ژوبل شوي دي.

د دفاعي او امنيتي چارو کار پوهه ریټايرډ بريګيډيير سيد نظير وايي، پاکستان کې د ترهګرۍ ضد جګړه د اوږدې مودې راهسې روانه ده، وړاندې پکې هم لوړ پوړي پوځي چارواکي په هدف شوي، او د مصطفی کمال برکي وژنه هم غټ تاوان دی او دا د ترهګرو د قوي فعاليت څرګندونه کوي.

د وي اواې ډیوه د پوښتنې چې پاکستان کې د ترهګرۍ د ملا ماتولو دعوې شوي نو دا پېښې کېدل بيا څه معنی لري؟ هغه وويل، "دا ډېر علتونه لري خو اوسنۍ پېښې کېدل يا پکې زياتوالی راتلل ښايي چې د ترهګرو په بشپړ ډول بېخ نه دی ويستل شوی، ځکه چې د ټي ټي پي او داعش او نورو دغه ډول شبکو وجود اوس هم شته دی البته د هغوی مرکزونه نشته".

هغه زياته کړه، "پټې حملې به هغه وخت ختميږي چې يا خو دا مسله د خبرو د لارې هواره شي يا بل، د نړۍ ټول ملکونه اشتراکي عمل وکړي، او هر ملک په خپل ملک کې کارروايانې شورو کړي نو په هغو به ځمکه تنګه شي اود پټېدو ځای به یې ورک شي خو دغه څیز لا تراوسه پورې نه دی شوی".

ښاغلي سيد نظیر وویل، په افغانستان کې د طالبانو په واک کې د راتلو وروسته پاکستاني پلاوو د کابل سفرونه هم کړي چې پکې په وروستيو کې د دفاع وزیر خواجه اصف او د ايي اېس ايي مشر لفټننټ جنرل نديم انجم د کابل سفر کړی وو "پاکستان د طالبانو نه د وسله والو ضد د عملياتو غوښتنې کړي او په دغه اړوند یې ورسره په نورو موضوعاتو خبرې هم کړي دي او هغوی ورته ډاډ ورکړی خو واکمنو طالبانو ورته خپلې ځینې ستونزې هم وړاندې کړي دي".

څيړونکی خبريال مشتاق يوسفزی وايي، جګړه روانه ده حملې کیږي خو د استخباراتو خلک پټ وي او په هلوځلو یې ډېر خلک خبر نه وي نو په دومره غټه کچه د یو افسر وژنه د امنیتي او استخباراتي ادارو دپاره لوی تاوان دی.

وي او اې ډيوه سره په خبرو کې هغه وویل، "د بريګیډیر مصطفی کمال برکي په اړه داسې ويل کيږي چې هغه د کال 2008، 09 نه په وزيرستان کې موجود وو هلته یې ډېر کار کړی وو د عمران خان په حکومت کې د طالبانو په خبرو کې ویل کيږي هغه ډېر مرکزي کردار ادا کړی وو".

نوموړي زياته کړه، "يو خو ښکاري چې ياد افسر پېژندل شوی او معلوم شوی وو، پکار وه چې دی د دغه ځای څخه لرې کړی شوی وی، اوس ويل کيږي چې د افغانستان نه يو پلاوی پاکستان ته راغلی او بريګیډیر برکي د دغو خبرو نه بیرته روان وو او بريد پرې شوی دی".

هغه وويل، ښکاري چې مخالفه ډله هم ښه پیاوړې ده استخبارات لري لکه د پېښور په پوليس لاين کې او دغه ډول نور بریدونه، نو دا يو لور د رياست دپاره غټ تاوان دی او د بل مخالفه فريق غټه کاميابي ده.

په افغانستان کې د واکمنو طالبانو سره د پاکستان د خبرو په اړه مشتاق يوسفزی وايي، "د ټي ټي پي مشران په افغانستان کې دي فعال دي او خلکو سره په رابطو کې دي او بل دا چې د عمران خان په حکومت کې ټي ټي پي ته غټه فايده دا شوې وه چې په مذاکراتو کې د دوی د 800 نه 1000 پورې پاکستان ته راغلي او هغوی دلته اوس فعال دي".

هغه زياته کړه، "پاکستان پوهه دی چې هلته د تحريک د مشرانو سره خبرې نه وي شوي او فشار پرې نه وي اچول شوی او مذاکرات ورسره نه وي پېل شوي نو د دې جنګ ګټل يا په دې بريدونو کې کمی راوستل کېدی شي خو ختمېدی نه شي ځکه پاکستان افغان طالبانو ته وايي چې په دې کې کردار ادا کړئ خو د افغان طالبانو نه تمه لرې چې د ټي ټي پي خلاف ټوپک راواخلي يا عملیات وکړي نو ممکن نه دي نو ځکه د خبرو د لارې کوششونه روان دي چې امن راشي او ټولو ته قابل قبول وي".

د پيښور پوهنتون د جرنلزم د څانګې استاز ډاکټر سيد عرفان اشرف وايي، په وزیرستان کې پرونی بريد ښايي چې دا په سيمه کې د روانې ناامنۍ کړۍ ده.

وي او اې ډيوه سره په خبرو کې هغه وویل، "د بريګيډير په هدف کېدل ښايي چې په دې جګړه کې نور تېزوالی راغلی دی، پاکستان ته پکار ده چې په خپلو پاليسيانو کې بدلون راولي او په افغانستان فشار راولي".

د نوموړي په خبره "د پاکستان د پلاوو د کابل د سفر هدف دا وو چې ټي ټي پي په پاکستان کې بریدونه ودروي خو دغه بريدونه روان دي نو ښکاري چې دغه خبرې کار امد نه دي ثابت شوي، نو د دې نه معلومیږي چې د اسلام اباد او کابل په مينځ کې بداعتمادي شتون لري بلکې سېوا شوې ده".

هغه وويل، اوس هم د کابل او اسلام اباد سره وخت شته چې اړيکې سېوا کړي او د ناامنۍ او ترهګرۍ مخه ونيسي مرستې یې اړینې دي خو هغه تردې وخته نه ليدل کيږي.

د پاکستان وزيراعظم شهباز شریف نن د سيند صوبې په تهر سیمه کې يوې غونډې ته په وینا کې ويلي، "څوک هم په ملک کې ترهګرو ته پناه نه شي ورکولی او پرون چې د پوځ کوم افسران وژل شوي دا لړۍ د لسيزو راهسې روانه ده او که مونږ دې ترهګرو ته پناه ورکوو دا قبلولو وړ نه ده د دې اجازت چاته نه ورکوو".

خو نوموړي نه دي ويلي چې ترهګرو ته په ملک کې پناه څوک ورکوي.

نوموړي په يو ټويټ کې د بريګيډير مصطفی کمال برکي په وژنه د خفګان څرګندونه کړې او ويلي يې دي "د ترهګرۍ نوغی به ويستل کيږي ځکه چې دا د پاکستان د تصور خلاف ده".

د پاکستان د سپريم کورټ چيف جسټس عمر عطا بنديال ويلي، سپریم کورټ اييني اداره ده خو د اډيو ټېپونو یا د مبینه ريکارډ غږيز پېغامونو د لارې بدنامول کيږي.

نوموړي دغه څرګندونې نن د شورو- چارشنبې په ورځ د لاهور پولیسو د مشر د تبادلې ضد اورېدنې په مهال کړي دي.

د اډيو ټېپونو په اړوند نوموړي ويلي، “مونږ د زغم نه کار اخلو او د ايين تحفظ کوو”، نوموړي زياته کړې “د اييني ادارو د اډيو ټېپونو د لارې بدنامول هیڅ ارزښت نه لري”.

په وروستيو کې د سپريم کورټ د يو جج جسټس مظاهر علي نقوي يو مبينه اډیو مخې ته راغلې چې پکې نوموړی د پاکستان تحریک انصاف ګوند د صدر د پنجاب مخکني وزيراعلا چودري پروېز الهي د يوې قضې په اړوند خبرې کوي.

پاکستان بار کونسل بيا سپريم جوډيشل کونسل ته شکات کړی او د دغه اډيو ټېپ د پلټنو غوښتنه یې کړې وه.

د نوموړي جج خلاف له دغې وړاندې هم د مسلم ليګ ن ګوندد وکيلانو د اتحادیې يو ميا داود هم سپريم جوډيشل کونسل ته دغه رنګ شکايتونه کړي وو.

پاکستان کې په وروستیو کې زياتره د سياسي ګوندونو د مشرانو اډيو ټېپونه مخې ته راغلي دي.

د وي او اې اردو د خبر ترمخه د پاکستان چيف جسټس په ننۍ اورېدنه کې په ملک کې د انتخاباتو په اړوند هم څرګندونې کړي او ویلي یې دي د ايين لاندې الېکشن کمېشن ته د رڼو انتخاباتو کولو واک ترلاسه دی خو که په انتخاباتو کې بد نيتي وشوه نو سپريم کورټ به پکې مداخلت کوي.

چيف جسټس عمر عطا بنديال ويلي، ټولو سياسي ګوندونو ته په انتخاباتو کې برابر موقع ترلاسه کېدل پکار دي.

پاکستان کې اکثره په انتخاباتو کې د ادارو لخوا د طرفدارۍ او بيا درغليو تورونه لګول کیږي.

د پاکستان تحریک انصاف ګوند عمران خان چې تېر کال د اپرېل په مياشت کې د بې باورۍ د تحریک د لارې د وزيراعظمۍ د څوکۍ څخه لرې کړی شوی، نوموړي وخت په وخت په بېلابيلو قضيو کې د پاکستان په الېکشن کمېشن او د دغه ادارې په مشر د طرفدارۍ تورونه لګولي خو الېکشن کمېش تل دغه تورونه رد کړي دي.

په ننۍ اورېدنه کې د الېکشن کمېشن وکيل سجیل سواتي ويلي، د موقتي حکومت د جوړېدو وروسته د الېکشن کمېشن شيډول جاري شوی دی او د ايين ترمخه رڼې ټاکنې د الېکشن کمېشن زمه واري ده.

واشنګټن ــــ د طالبانو حکومت دعوه کړې چې ځواکونو یې په کابل کې د داعش ډلې پر یوه پناه ځای باندې عملیات کړي او په نتیجه کې یې درې وسلوال وژلي دي، داعش ډلې د دغو عملیاتو په اړه لا څه نه دي ویلي.

د طالبانو د حکومت ویاند ذبیح الله مجاهد وایي دغه عملیات د نهې- سه شنبې په شپه د کابل ښار په بتخاک چوک کې د داعش ډلې پر یو "پټنځای" باندې شوي دي:

"په پايله کې یې د داعشي خوارجو درې مهم غړي ووژل شول، اسلحې، لاسي بمونه، منفجره مواد، په زيات شمېر ريموټونه او د ماين جوړونې ډېر وسايل ونیول شول".

د طالبانو حکومت اکثر دعوه کوي چې داعش خراسان ډله په افغانستان کې کوم ښکاره مرکز نه لري خو وخت په وخت د کابل په ګډون په ننګرهار، بلخ او ځینو نورو ولایتونو کې د دې ډلې د وسلوالو خلاف د عملیاتو او وژلو دعوې کوي.

ذبیح الله مجاهد وایي په کوم ځای باندې چې د دوی ځواکونو تېره شپه عملیات کړي، داعش وسلوالو له دې ځایه په کابل ښار کې د بریدونو لپاره کار اخیست:

"پلان يې درلود چې په رمضان مياشت کې په مقدسه اماکنو [ځایونو] او ولسي وګړو بريدونه وکړي".

مجاهد نور تفصیل نه دی ورکړی چې په دې ځای کې د داعش څومره وسلوال موجود وو او یا وژل شوي کسان افغانان او که بهرنیان دي خو وایي په عملياتو کې ولسي وګړو او د دوی عسکرو ته زيان نه دی رسېدلی.

د طالبانو د بهرنیو چارو وزیر امیر خان متقي د افغانستان سرکاري ټیلیویژن آر ټي‌ اې ته په تازه مرکه کې ویلي، چې د داعش ډلې له خوا په وروستیو بریدونو کې افغانان دومره لاس نه لري څومره چې پکې بهرنیان ښکېل دي:

"که په حکمتیار صاحب باندې حمله شوې وه، که د بهرنیو چارو وزارت مخې ته شوې وه، که په هوټل باندې پر چینایانو حمله شوې وه، که په هرات کې حمله شوې وه په دې ټولو کې د تاجکستان اتباع ښکېل وو، دا د دې ثبوت دی چې په افغانستان کې داعش او مخالفې ډلې نه شته، که دلته کومه پېښه کېږي دا له بهر نه را واردېږي".

داعش خراسان ډله د طالبانو له واکمنۍ راهیسې په افغانستان کې زیاته فعاله شوې خو د طالبانو د دغو عملیاتو او په هغه کې د دوی د درو وسلوالو د وژنې د دعوې په اړه یې تر اوسه رسنیو ته څه نه دي ویلي.

د طالبانو حکومت د مارچ پر 17مه د بلخ په مرکزي ښار مزارشریف کې هم د داعش خراسان ډلې خلاف د عملیاتو دعوه کړې وه، چې وایي پینځه تنه وسلوال یې پکې وژلي وو او یو طالب عسکر پکې ټپي شوی وو.

تر هغه وړاندې د مارچ پر پینځمه د طالبانو چارواکو ویلي وو، چې امنیتي ځواکونو یې په لوېدیځ ولایت هرات کې د داعش خراسان ډلې د وسلوالو خلاف عملیات کړي او د یوې ښځې په ګډون یې شپږ تنه وژلي دي. دا لومړی ځل وو چې طالبانو له داعش سره د تړلې ښځې د وژلو خبر ورکړی وو.

په وروستیو اوونیو کې په مزارشریف کې د داعش فعالیتونه زیات شوي دي. تېره اوونۍ په یوه غونډه کې چاودنه شوې وه چې پکې د دوو خبریالانو په ګډون درې تنه وژل شوي او 18 تنه نور ټپیان شو، چې اکثره یې خبریالان وو، د دې چاودنې ذمه واري داعش منلې وه.

تر هغه وړاندې د بلخ د والي یا ګورنر په دفتر کې ځانمرګی برید شوی وو‌ چې پکې د طالبانو والي داود مزمل او دوه تنه نور وژل شوي وو. د دې برید ذمه واري هم داعش ډلې پر غاړه اخسیتې وه.

داعش ډلې د طالبانو له واکمنېدو وروسته په تېر څه باندې یو نیم کال کې د کابل په ګډون په څو ښارونو کې د یو شمېر هغو لویو بریدونو ذمه وارۍ هم پر غاړه اخسیتې دي چې پر سکولونو، جوماتونو او نورو عامو ځایونو شوې دي او په سلګونو کسان پکې وژل شوي او ټپیان شوي‌ دي.

پاکستان کې دماشومانو دحقونو لپاره کارکوونکی غیر دولتي سازمان ساحل پخپل کلني رپورټ کې وایي چې تېر کال په ګرد هیواد کې په 2123 ماشومانو جنسي تېری شوی دی.

ډان ورځپاڼه کې خپور شوي دساحل ددې رپورټ ترمخه کال 2022م کې له هغې دمخکني کال په پرتله په ماشومانو تشدد کې 33 فیصدي اضافه شوې ده اؤ په دې کال کې هره ورځ تر12 په زیاتو ماشومانو تشدد شوی دی.

د څېړونکو وینا ده چې دپاکستان دننه په تیرو دریوؤ کلونو کې د ماشومانو په ضد دجنسي زیاتيو پېښو کې نوي فیصده اضافه شوې ده اؤ دوي وایي د اندیښنې خبره داده چې د جنسي تشدد نه وروسته د ماشومانو وژنو کې هم اضافه لیدل شوې ده.

دساحل رپورټ کې ویل شوي چې کال2022م کې 81 ماشومان له جنسي تیري وروسته وژل شوي اؤ په دې کال کې دماشومانو دتښتونو هم834 پېښې مخې ته راغلې دي.

رپورټ وایي تښتول شوؤ ماشومانو څخه په 178 ماشومانو جنسي تیری شوی اؤ شپږو نه نیولي د15 کالو عمرونو پورې په زیاتره ماشومانو تشدد شوی دی.

د رپورټ ترمخه دماشومانو دبې درکۍ428 پېښې مخې ته راغلي اؤ په کم عمرۍ د ودونو ټولې46 پېښې رپورټ شوې دي.

رپورټ وایي‌ په ماشومانو دتشدد تر ټولو زیاتې پېښې پنجاب صوبې نه مخې ته راغلې دي اؤ دې کې په ښاري سیمو کې دتشدد47 اؤ کلیوالو سیمو کې 54 فیصدي پېښې ریکارډ شوې دي.

دساحل د رپورت ترمخه تېرکال دهیواد په څلورو واړو صوبو ،اسلام اباد،دپاکستان د واک لاندې کشمیر اؤ ګلګت بلتستان کې په ماشومانو دجنسي تشدد ټولې 4253 پېښې مخې ته راغلې دي.

دې پېښو کې 712 ماشومانو سره بدفعلي شوې ده،په612ماشومانو جنسي تیری شوی اؤ576 ماشومانو سره دجنسي تیري هڅې شوې دي.

همدا شان رپورټ وایي چې 109 پېښو کې په ماشومانو جنسي تیری شوی اؤ د رسوایۍ ډکې ویډيوګانې ترې جوړې شوې دي اؤ په 81 پېښو کې ماشومان له جنسي تیریو وروسته وژل شوي دي.

رپورټ وایي دې پېښو کې 55 فیصده جینکۍ اؤ 45 هلکان دجنسي تیریو ښکار شوي دي.

دجنسي تېریو اؤ تشدد دې پېښو کې 71 فیصدي پېښې په پنجاب 15فیصدي سیند،8فیصدي اسلام اباد،4فیصدي خېبر پښتونخوا،2فیصدي بلوچستان،2 فیصدي ګلګت بلتستان اؤ 2 فیصدي دپاکستان د واک لاندې کشمیر کې مخې ته راغلې دي.

د ماشومانو د حقونو مبارز عمران ټکر وایس اف د ډیوه خبریال مدثر شاه ته ویلي د هر کال په تیریدو ماشومانو سره د جنسي تیریو پېښو کې اضافه په نظر راځي.

هغه وایي که دې تناسب ته وکتل شي نو تیرو دریوؤ کلونو کې د ماشومانو په ضد دجنسي تېریو پېشو کې نوي فیصده اضافه شوې ده. بل پلو ته د اندیښنې خبره ده چې د جنسي تشدد نه پس د ماشومانو وژنو کې هم اضافه شوې ده.

نوموړی وایي د جنسي زیاتي سره دمخ شوو ماشومانو عمرونه د 6 نه تر 11کالو پورې دي چې دې کې 55 فیصده جینکۍ او 45فیصده هلکان دي.

پوهان وایي اکثره په ماشومانو دجنسي تېریو پیښو کې ککړ تنان پټ پاتي شي اؤ کوم چې د پولیسو لخوا ونیول شي دهغوئ په هکله وروسته بیا چاته معلومه نه شي چې عدالت ورته څومره سزا ورکړه.

قانون پوهه میرمن خوشنود ذاکر خان ایډوکیټ وي او ای ډيوه ته وایي"که زمونږ ملک کې باقاعده سزا وه. عدالتي نظام اسان و نو ماشومانو سره به داسې زیاتي نه کیدل. زمونږ پولیس، عدالتي نظام، د مور پلار رویې مونږ ټول د ماشومانو سره دجنسي زیاتي او ددوي د وژنو ذمه وار یو"

تیر کال جون کې د پښتونخوا اسمبلۍ ماشومانو سره د جنسي زیاتي، ددوي دجنسي فلمونه جوړونکیو او د ماشومانو د جسماني اعضاو کاروباریانو ته د تیزندۍ یا عمري بند د سزا ورکولو قانون منظور کړی و.

د پښتونخوا د ماشومانو د تحفظ او ښیګړې کمیشن مشر اعجاز محمد خان ډيوه ته ویلي حکومت په لاندې کچه دولسو ضلعو کې 1066د ماشومانو د تحفظ کمیټۍ جوړې کړې دي.

هغه وایي ددې کمیټیو دجوړولو مقصد دادی چې میندو پلرونو، استاذانو او عامو خلکو کې د ماشومانو سره د زیاتي حساسیت سیوا کړی شي.

هغه وایي "که چرته کومه علاقه کې ماشوم سره زیاتی کیږي نو باید مونږ سره په 1121 رابطه وکړي"

پوهان وایي ماشومانو سره د جنسي زیاتي د مخنیوي لپاره باید هره صوبه تعلیمي نصاب کې ځانګړي مضامین شامل کړي اؤ باید هر ماشوم په دې پوهه کړی شي چې که یو تن ده ته په غلطه سترګه ګوري نو چې خپل مور پلار او استاذ په دې خبر کړي.