د پاکستان په کراچۍ ښار کې د افغان ګډوالو کېمپ کې يواځينی جوړ ښوونځی يا سکول په افغانستان کې د طالبانو په واک کې راتلو وروسته د مالي ستونزو ښکار شوی او بندېدو د خطر سره مخ دی. د ښوونځي چلونکي وايي مالي مرستو ته اړتيا لري.

د کراچۍ په افغان کډوالو کېمپ کې د غازي امان الله خان په نوم جوړ ښوونځی کې، د ماتو کړکيو د زيانمن شوو تور تختيو او د بنيادي اسانتياو د نشتوالي باوجود نزدې 150 ماشومان زده کړې کوي.

يو زده کوونکی نصيب الله وايي، "زه چې د کور نه راځم زما سره بېګ نه و، په خلتې کې قلمان او کتابچې راوړم، بيا زه دلته راشم نو زمونږ کلاسونه هم وړوکي دي، ګرمي وي پکې، مونږ سره کتابونو هم ډير کمی دی او يو ملګري او بل ملګري نه يې را اخلو چې درس وايو".

دغه ښوونځی د 12م ټولګي پورې زده کړو دپاره جوړ شوی، خو دا وخت په شخصي مرستو کار روان دی.

د ځايي خلکو او ښوونځي د چارواکو په وينا، له دې وړاندې د جرمني يوې غير دولتي ادارې په مالي مرسته روان وو، خو په کال 2021 کې په افغانستان کې د طالبانو په واک کې راتلو وروسته هغه وخت د مالي ستونزو سره مخ شوی چې مرستندويه ادارو د طالبانو د حکومت سره د مرستو څخه ډډه وکړه.

د ښوونځي مشر، پرنسپل په وينا، هغه وخت د استازانو شخصي هڅو باوجود, د مالي ستونزو له کبله دغه ښوونځی د ډېرې مودې دپاره تړل شوی وو.

د سکول پرنسپل شېرزاد خان وايي، "د يو نيم کال پورې زمونږ ليسه بنده وه، او مونږ يو نيم کال پورې دلته استازانو بغېر د تنخا درس ورکړی دی، او له خپل شخصي جېب نه مو کرايه ورکړې ده، د هر استاز 15000 تنخا جوړېږي، په هغه باندې ډېر مشکله ده د کور چلند، اوس هم اکثره استازان قرباني ورکوي چې يو خدمت وشي د افغانستان دې بچيانو دپاره چې تعليم حاصل کړي زده کړه وکړي".

د افغان کډوالو په وينا، څو کاله وړاندې دلته د 700 نه زياتو هلکانو او جينکو زده کړې کولې، خو اوس د زده کونکو شمېره 150 ته راښکته شوې او د اتم ټولګي نه پورته جينکۍ زده کړو ته نه راځي.

افغان ګډوال وايي زياتر زده کوونکي چې پخوا دلته درسونو ته راتلل دا وخت مختلفو ځايونو کې په ورځنی مزدورو بوخت شوي دي.

يو افغان کډوال يحيا خان وايي، "دا د افغان کېمپ کې چې کوم سکول دی دغې ډير اهميت شته، مونږ غواړو چې دغه سکول دې پر مخ تګ وکړي، او دلته د افغانانو د بچپانو مستقبل سم شي، ځکه چې په دغه ټول کېمپ کې دا يو سکول دی او که دا سبا خدای دې نه کړي، د مشکل سره مخامخ شي نو بيا د دې ټولو افغانانو د بچيانو دپاره ستونزه ده".

غازي امان الله خان ښوونځی په کال 2006 کې جوړ شوی او د افغانستان د پوهنې وزارت د څار لاندې فعاليت لري، د افغان ګډوالو کېمپ زرګونو اوسېدونکو دپاره يواځينی د زدکړو مرکز دی، او د کډوالو په وينا که چرته دا بيا تړل کېږي نو ماشومان به یې د زده کړو څخه محرومه شي.

د پاکستان د اسلام اباد هايکورټ د توشه خانې دويم قضيه کې د پاکستان تحريک انصاف د باني، پخواني وزيراعظم عمران خان د مېرمن بشرا بي بي ضمانت منظور کړی دی.

د ځايي مطبوعاتو ترمخه، نن په 23م اکتوبر جسټس ميا ګل اورنګزېب د بشرا بي بي د توشه خانې دويمې قضيه کې د ضمانت په خواست اورېدنه کړې، د اېف آی اې پراسيکیوټر عمرمجيد او بشرا بي بي وکيل سلمان صفدر عدالت ته وړاندې شوي دي.

ويل شوي، جسټس ميا ګل اورنګزېب پوښتنه کړې، چې بشرا بي بي ډالۍ، تحفې نه دي جمع کړي نو د پي ټي آی باني ولې ملزم جوړ کړل شوی؟ د اېف آی اې پراسيکيوټر ويلي، پبلک افس هولډر يا دفتر د عمران خان په واک کې وو.

بيا نوموړي جج ويلي، دا خو د قاضي عیسا د قضيې په څېر کېس دی، په هغه قضيه کې هم خاوند د ښځې د کړو زمه وار ګرځول شوی، او د اېف آي اې پراسيکيوټر ويلي، دا قضيه د هغې نه لږه بدله ده.

د اېف آی اې پراسيکيوټر ويلي، دا قضيه د داسې ډالۍ په اړه ده چې نه ده جمع کړل شوې او د هغې اقدام نتيجې دي. د رياست ملکيتي ډالۍ د اخستو نه وړاندې د ځان سره نه شي اېښودل کېدی.

او جسټس میا ګل حسن زېب ويلي، د توشه خانې د ډالۍ د قيمت سمه اندازه د نيلامۍ د لارې کېدی شي.

هغه د تفتيشي افسر نه پوښتنه کړې، ضرورت ورته پېښ شوی چې د بشرا بي بي نه تفتيش وکړي؟ په ځواب کې افسر ويلي، ضرورت ورته نه دی پېښ شوی.

وروسته بيا عدالت د بشرا بي بي د ضمانت خواست منظور کړی او د هغې د خوشي کولو حکم یې کړی دی. عدالت بشرا بي بي ته د لس، لس لکه روپو ضمانتي مچلکو جمع کولو حکم کړی دی.

د خېبر پښتونخوا په جنوبي ضلعو لکي مروت او شمالي وزیرستان کې په دوه بیلا بیلو هدفي بریدنو کې یو پولیس اهلکار او یو ځایي تن وژل شوي دي. بل لور په بنو کې د ناامنۍ پرضد او امن دپاره احتجاجي پرلت نن په دویمه ورځ دوام لري چې پکې په ګڼ شمېر کې خلک ګډون کوي.

‎پولیس چارواکي وايي د هدفي وژنې لومړۍ پېښه لکي مروت کې شوې او کور ته په رخصتۍ راغلی پولیس اهلکار په کور دننه په ډزو وژل شوی دی.

‎د لکي مروت پولیسو ویاند شاهد حیات وي او ای ډیوه ته وویل پولیس اهلکار منصور، بنو ضلعه کې یې په پولیسو کې دنده ترسره کوله، او په رخصتۍ خپل کور ته راغلی وو.

‎هغه وویل نوموړی د نورنګ تحصیل په نصرخېل سیمه کې د ماسخوتن لمانځه نه وروسته په خپل حجره کې نامالومو کسانو په ډزو وژلی دی.

د لکي مروت پولیسو د ستمبر په میاشت کې د تحفظ لپاره احتجاجي مظاهره کړې وه خو د پینځو ورځو احتجاج وروسته د ځایي مشرانو په ډاډ یې احتجاج ځنډولی وو.

چارواکي وايي د هدفي وژنې بله پېښه د قبایلي ضلعې شمالي وزیرستان میرعلي سیمه کې شوې، يو ځایي تن د نامالومو کسانو په ډزو وژل شوی دی.

د میر علي تاڼې چارواکو ويلي، په موټر سایکل کسان راغلي او د بريد وروسته تښتېدلي دي. د دوی په وینا کورنۍ یې په چا دعوېداري نه ده کړې او پولیسو پلټڼې پیل کړې دي.

‎د پولیس اهلکار د وژنې ذمه واري تحریک طالبان پاکستان منلې خو د میر علي پېښې په اړه یې څه نه دي ویلي.

‎د خېبر پښتونخوا په جنوبي ضلعو کې وسله وال بریدونه زیات شوي دي چې پکې ګڼو پولیسو او پاکستاني پوځیانو ، ولسي مشرانو، سیاستوالانو، دیني عالمانو، فعالانو، حکومتي کارکوونکو او ولسي وګړو ته مرګ ژوبله اوښتې ده.

بنو پرلت

‎په هغو ضلعو کې د ناامنۍ پر ضد پراخې مظاهرې، لاریونونه، جلسې او جرګې شوې دي او تازه بنو ضلعه کې د اکتوبر پر 21مه د ناامنۍ پرضد بیا احتجاجي پرلت پیل شوی چې نن په دریمه ورځ دوام لري.

دغه پرلت د سحر اته بجې پیل شي او ماسپښن دوه بجې پورې روان وي چې پکې ګڼ شمېر کسان ګډون کوي، ګډون وال یې د ناامنۍ پرضد په حکومت او پوځ سختې نیوکې کوي او وايي د دوی خاورې ته ناامنۍ د یو پلان سره راوړول شوې ده.

په بنو کې د احتجاجي پرلت وروسته له هغې پیل شو چې د اکتوبر په 21مه ځايي خلکو د ولسي پاڅون په نوم لویه غونډې کړې او ویلي یې وو، د جولایې په میاشت کې د صوبې وزيراعلا علي امين ګنډاپور لخوا دوی سره شوې لوظنامې په یوه خبره عمل نه دی شوی.

دوی تور لګوي د ژمنو عملي کېدو په ځای د دوی خلاف کرېک ډاون پیل شوی، چې ترمخه یې انتظامیې د پاڅون 300 نه زيات کسان په تهري ایم پي او کې بندیوان کړي او د بند پرمهال پرې تشدد شوی دی.

دوی وايي، د پولیسو د شلو نه زیات پولیس اهلکار د پاڅون سره د اړیکو لرلو په تور له نوکرۍ لرې کړي او په سیمه کې ناامني دوام لري.

‎انتظامي چارواکو او پولیس د بنو پرلت په اړه څه نه دي ویلي خو تر دې مخکې یې ټینګار کړی دی چې په ضلع کې د امن ټینګښت هڅې کوي.

‎دې نه وړاندې مرکزي او خېبر پښتونخوا حکومتونو او د پاکستان وسله وال پوځ په وار وار ویلي چې امنیت ته ژمن دي او د وسلوالو پرضد یې هدفي عملیاتو ته دوام ورکړی دی.

‎بنو کې د جولايۍ په مياشت کې د بنو پرلت 16 غوښتنې صوبايي حکومت ته وړاندې کړې وې، چې په کې د عزم استحکام عمليات نه کېدل، د ښه او بدو طالبانو مرکزونه ختمول او د هغو پرضد اقدامات کول، په کورونو او ديني مدرسو د پوځ چاپې نه وهل، د پوليس او سي ټي ډي قوت سېوا کول او د عملیاتو اختیار ورکول، د شپې په وخت د پوليسو ګزمې پيل کول، د بې درکه خلکو عدالتونو ته وړاندې کول، د بنو په معدني وسايلو ځايي خلکو ته حق ورکول او د افغانستان سره د تجارت دپاره د غلام خان لارې د خلاصولو په شان مطالبې وې.

‎په يادو غوښتنو بيا د وزیراعلا علي امين ګنډاپور په مشرۍ د اېپکس کمېټۍ غونډه شوې، د بنو سياسي مشرانو او تاجر مشرانو پکې ګډون کړی او دوی ته باور ورکړل شوی وو، چې غوښتنې یې ومنل شوې.

‎او بیا علي امين ګنډاپور په خپله بنو ته ورغلی او پرلت ته یې وينا کړې او پرلت نزدې يوه اوونۍ وروسته ختم کړل شوی وو.

‎بنو کې پاڅون او احتجاجي پرلت په داسې وخت کې کېږي چې هم روانه میاشت په خېبر ضلعه کې د پښتنو قامي جرګه شوې، او د پښتون ژغورنې غورځنګ مشر منظور پښتين دغه جرګې ته په وينا کې ويلي، چې په پښتنه سيمه کې چرته هم د بدامنۍ کومه پېښه کيږي، ټول ولس دې یې پرضد راووځي.

د خېبر پښتونخوا اسمبلۍ په منظور کړل شوي یو قراداد کې د پاکستان په حکومت ټینګار شوی چې افغانستان سره د تجارت د بحالۍ لپاره باید کوټلي ګامونه پورته کړي.

د نهې یا سه شنبې په ورځ د عوامي نیشنل ګوند د ایالتي اسمبلۍ د غړي ارباب عثمان لخوا افغانستان سره د تجارت د ودې لپاره وړاندې کړل شوی قرارداد صوبایي اسمبلۍ په ګډ ډول منظور کړی دی.

په قرارداد کې ویل شوي چې افغانستان سره تجارت د دواړو هیوادونو لپاره مهم اؤ له اقتصادي ګټو ډک دی خو ددې تجارت مخې ته د پرتو خنډانو اؤ مشکلاتو له امله دواړه هیوادونه د اربونو روپو د زیان سره مخ کیږي.

پارلیمان څخه د منظور کړل شوي قرارداد تر مخه خېبر پښتونخوا صوبه د پولې پورې غاړې د تجارت لپاره مرکزي لاره ده اؤ افغانستان سره د تجارتي نظام مخې ته پراته خنډان باید له مینځه یوړل شي .

قرارداد کې ویل شوي چې افغانستان سره د تجارت پراخه کېدو له لارې د خېبر پښتونخوا صوبې نورو هیوادونو ته په لاس رسي کې اساني پیدا کیدای شي.

قرارداد کې ویل شي چې د افغانستان له لارې کاروبار اؤ تجارت ته په ودې ورکول کیدو سره به په وفاق د صوبې انحصار یا تکیه کمه شي .

د خېبر پښتونخوا تاجران وايي په کال2016م کې د پاکستان او افغانستان ترمنځه دوه اړخيزه تجارت خواوشا 3.5 اربه ډالرو ته رسېدلی و خو اوس يې کچه د يو ارب ډالر نه هم راکمه شوې ده۔

د اقتصادي چارو پوهان او سوداګر وايي چې د خېبر پښتونخوا کارخانه دارو دپاره په منځنۍ اسيا کې د تجارت دپاره يو شمېر مواقعي شتون لري خو د پاکستان او افغانستان ترمنځه د روانو سياسي شخړو او بنکي نظام کې د ستونزو له امله ترې سوادګر ګټه نه شي پورته کولی.

تاجران وايي د سياسي شخړو په نتيجه کې د پاکستان او افغانستان ترمنځه د لارو تړل کېدو ترڅنګ د خېبر پښتونخوا صوبايي حکومت له خوا په ټرانزټ دوه فيصده ټيکس لګېدو سره هم دوه اړخيزه تجارت اغيزمن کېږي۔

د افغانستان او منځنۍ اسيا سره تجارت کوونکی منظور الهي ډیوه سره خبرو کې وایي
د خېبر پښتونخوا د کارخانو ژوند په دې کې دی چې په سيمه یيز تجارت کې د افغانستان او منځنۍ اسيا مارکيټ ته ځان ورسوي.

د هغه په خبره"دې کې دومره اساني ده منځنۍ اسيا واله چې کوم مال ملېشيا نه او انډيا نه راغواړي نو يوې نيمې نه تر دوو مياشتو پورې وخت پرې لګي او د ټرانزټ مشکلات هم وي، نو هم هغه شيان پاکستان کې جوړېږي او چې بهر نه يي راغواړي نو پاکستان نه به يې راغواړي خو اوس دې کې مرکزي بنک مشکلات جوړوي"

د تاجرانو په وینا که څه هم د پنجاب او سیند صوبو په نسبت دا مارکيټ خېبر پښتونخوا ته زيات نزدې دی خو د يادو صوبو په مقابله کې پښتانه تاجران د بنک له لارې پېسو لېږلو رالېږلو کې د زياتو ستونزو سره مخ وي چې له امله يې مارکيټ د دوی د لاسه وځي.

پېښور کې د سرحد چېمبر اف کامرس اېنډ انډسټريز مشر فضل مقیم خان ډیوه ته وایي که افغانستان مرکزي اېشیا سره تجارت کې شامل نه وي" نو د منځنۍ اسيا لاره خو به خلاصه وي خو هغه به ډېره اوږده وي ځکه چې د بندرعباس د لارې ايران او دوبۍ باندې به تجارت کېږي نو بيا خو د شنګهاي تنظيم مقصد ختم شو، مقصد دا دی چې دا ټول هېوادونه د ملګرو غوندې يو بل سري تعاون وکړي"

تاجران د سرکاري شمېرو په اساس وايي د پاکستان او منځنۍ اسيا ترمنځه د دوه اړخېزه تجارت کچه د 300 نه تر 400 ميلينه ډالره مخې ته راغلې ده.

تاجران وايي د سيمه یيزو هېوادونو وصل کول او علاقايي تجارت ته ودې ورکولو دپاره اړين دي چې د افغانستان واکمنان او تاجران په اعتماد کې واخيستل شي۔

نړیوالې مالیاتي ادارې آي ایم ایف د روان کال ۲۰۲۴م لپاره پخپل نړیوال اکنامک اوټ لک رپورټ کې پاکستان کې په ګرانۍ اؤ بې روزګارۍ کې د کمي اټکل کړی دی.
په رپورټ کې ویل شوي چې د روان مالي کال لپاره د حکومت له لوري د ټاکل شوي معاشي شرح نمو د هدف نه ترلاسه کېدو اندېښنه ده.

د رپورټ له مخې په روان مالي کال کې چې پاکستان کې د ګرانۍ کوم هدف ټاکل شوی له هغې هم د ګرانۍ په ټيټه کچه د پاتې کېدو امکان دی.

د آي ایم ایف په نړیوال اکنامک اوټ لک رپورټ کې ویل شوي امکان شته چې سږکال پاکستان کې د ګرانۍ اوسط کچه په 9.5 فیصدي پاتې شي چې تېر مالي کال کې 23.4 فیصدي وه.

رپورټ کې امکان ښودل شوی چې پاکستان کې د بې روزګارۍ د کچې 7.5 فیصدي ته د راټیټېدو امکان شته چې په تېر مالي کال کې دا کچه 8 فیصدي ریکارډ کړل شوې وه.

خو د آي ایم ایف په رپورټ کې بیا د تېر مالي کال په پرته د پاکستان د کرنټ اکاونټ د خسارې سیوا کېدو اندېښنه ښکاره کړل شوې ده.

رپورټ کې اټکل شوی چې روان مالي کال کې د پاکستان د کرنټ اکاونټ خساره منفي 0.9 فیصدي پاتې کیدای شي چې تېر مالي کال منفي 0.2 فیصدي وه.

د آي ایم ایف د رپورټ له مخې روان مالي کال کې د پاکستان د اقتصاي ودې په 3.2 د پاتې کېدو امکان دی.

تېر مالي کال کې د پاکستان اقتصادي وده 2.4 فیصدي پورې ریکارډ کړل شوې وه

د نړیوالې مالیاتي ادارې آي ایم ایف اجراییه بورډ تېره د ستمبر په میاشت کې پاکستان ته د 37 میاشتو لپاره د 7 اربه ډالرو د پور منظوري ورکړې وه چې د پاکستان د اسټيټ بینک تر مخه د دغو پيسو نه د وړومبي قسط په توګه یو ارب، 2 کروړه اؤ 69 لکه ډالر پاکستان ته ورکړل شوي دي.

پروسکال داسې ګنګوسې راپورته شوې وې چې ګنې پاکستان به په اقتصادي توګه سقوط وکړي خو بیا تېرکال د جولاي میاشت کې آي ایم ایف پاکستان سره د پور په تړون اتفاق وکړو اؤ داسې د اقتصادي سقوط ګواښ پشا شو.

د آي ایم ایف اؤ پاکستان تر منځ د پور له تړون وروسته د پاکستان وزیراعظم شهباز شریف ویلي وؤ دا باید د پاکستان له لوري آي ایم ایف څخه وروستی د پور پروګرام وګڼل شي.

اقتصاد پوهان وايي د اي ایم ایف له خوا ددې قرضې لپاره اېښودل شوي شرطونه ډير ګران دي او د دې عملي کولو سره به په پاکستان کې ګراني سېوا شي.

اقتصاد پوهان وايي په پاکستان د پورونو د پيسو سره د سود بيرته ورکولو موده رانزدې ده، پاکستان دا وخت د زیاتو پورونو د بوج لاندې دی خو بيا هم د پور د پاسه نور پورونه اخلي ځکه چې بله لار هم نه ويني.

د اقتصادي چارو خبریال طاهر امین وي او اې ډیوه ته ویلي ,,دا مونږه نوې قرضې اخلو چې زړې قرضې ورباندې ستنې کړو ځکه چې زمونږه برآمداتو کې اضافه نه کیږي او هم دغه شان زمونږ د ټیکسونو هدف هم نه پوره کیږي او دا د تشویش وړ خبره ده،،

نړيواله مالياتي اداره وايي پاکستان له به د ټېکسونو جال خورول، په سرکاري ادارو کې اصلاحات کول او د سرمايه کارۍ په لار کې د پرتو خنډانو لرې کولو ترڅنګ د بجلۍ په څانګه کې خساره راکمول وي۔

خو اقتصادي پوهان وايي که حکومت نور ټېکسونه ولګوي نو دې سره به په ولس د ګرانۍ بوج زيات شي۔

د خبریال طاهر امين په وینا "آي اېم اېف غواړي چې پاکستان د ټېکسونو جال خور کړي او په وړو دوکاندارانو به يا چرته چې ټېکسونه نه وي لګېدلي هلته به ټېکسونه لګوي، آي اېم اېف دا هم وايي چې د ځمکو په کاروبار او زراعتو ټېکسونه ولګوئ او امکان لري چې په راتلونکي وخت کې وړوکی بجټ راشي او نور ټېکسونه ولګي".

د پاکستان د ټېکسونو مرکزي ادارې دا امکان رد کړی دی چې روان مالي کال 2024-25 کې نور ټېکسونه ولګوي.

د ټېکسونو اداره وايي په مالياتي نظام کې ضروري بدلونونه راولي چې د فایلر يا نان فایلر ترمېنځه فرق ختم کړي۔

روان مالي کال د پاره مرکزي حکومت د ټېکسونو هدف 12 زره 900 او 77 اربه روپۍ ټاکلی خو اداره وايي د روان مالي کال په ړومبیو دوو مياشتو کې د ټېکسونو راټولو هدف سل اربه روپۍ خسارې سره مخ دی