د افغانستان دپاره د پاکستان ځانګړي استازي اصف دراني ویلي، "د هند سره درېو جګړو پاکستان ته دومره مالي او ځاني تاوان نه دی اړولی، څومره چې ‏په څلورو لسيزو کې د افغانستان مسلې يا حالاتو اړولی دی".‏

نوموړي د افغانستان په اړه دغه څرګندونې پرون د شورو/ چارشنبې په ورځ په اسلام اباد کې د سټراټيجکي مطالعاتو انسټيټيوټ (آی اېس اېس آی) او د ‏جرمني د فرېډرک ايبرټ سټيفټنګ (اېف اي اېس) لخوا (پاکستان په راپورته کېدونکې جيو پوليټیکل منظره) کې د سرخط لاندې جوړې يوې ورځنۍ ‏غونډې ته په وینا کې کړي دي.‏

خو په واشنګټن کې پخواني افغان ډپلوماټ صفي الله دلاور د ښاغلي دراني دا څرګندوې غلطې وبللې او وویل، پاکستان تل د افغانستان او افغانانو پر سر له نړیوالو پيسې اخیستي.

ښاغلي دلاور وايي، پاکستان چې د افغانستان په نوم څومره ګټه کړې هغه یې له هند یا کوم بل هېواد څخه نه ده کړې خو هغه ضرر چې یې افغانستان ته رسولی هم د پاکستان لخوا کوم بل هېواد ته په دې کچه نه دی رسېدلی.

"پاکستان د افغانستان د جهاد په نامه، ناټو ته د خپلې خاورې له لیارې د پوځي اکمالاتو او د افغان کډوالو پر سر په بیلیونونو ډالره له امریکا او نړیوالو اخیستي دي خو همدا پاکستان بیا د افغانستان د جمهوري نظامونو پرضد ترهګر روزلي، ساتلي او جګړو ته یې استولي تر څو چې یې پرې په کابل کې جمهوري نظام ړنګ کړ."

خو اصف دراني ویلي، "د ‏‎9/11‎‏ نه وروسته پېښو په پاکستان بدې اغېزې کړي، د ‏‎8000‎‏ امنیتي عسکرو په ګډون پکې ‏‎80,000‎‏ کسان وژل شوي او ‏‎150‎‏ بيلينه ‏ډالره تاوان ورته اوښتی دی".‏

د دراني په خبره، "افغانستان د څلور لسيزو راهسې د پاکستان په سيمه ييزه نمونه کې يو مستقل حيثیت جوړ شوی دی".‏

هغه ويلي، "د ترهګرۍ پرضد تش په نوم جګړه کې په تیرو دوه لسیزو کې پاکستان کې ‏‎80,000‎‏ کسان وژل شوي، او اوس هم پاکستان مړي او ژوبل ‏شماري".‏

دراني زياته کړې، له افغانستان څخه " د نېټو ځواکونو وتلو وروسته تمه وه چې په افغانستان او سیمه کې به امن راشي خو دغه تمه پوره نه شوه".‏

د نوموړي په خبره، افغانستان سره "د پاکستان په پوله پرتو علاقو کې د تحریک طالبان پاکستان (ټي ټي پي) بریدونه ‏‎65‎‏ فيصده او ځانمرګي بريدونه ‏‎500‎‏ ‏فيصده سېوا شوي دي".‏

اصف دراني بيا تکرار کړې، ټي ټي پي د افغانستان د خاورې نه په پاکستان بريدونه سېوا کړي او دا د پاکستان دپاره د ژورې اندېښنې خبره ده او "بله ‏زياته د ويرې خبره دا ده چې افغان وګړي په دغو بریدونو کې برخه اخلي".‏

پاکستان وايي، په افغانستان کې د طالبانو په واک کې د راتلو وروسته په پاکستان کې ناامني او ترهګرۍ زياته شوې او تور لګوي د افغانستان خاوره د ‏پاکستان ضد ترهګرۍ دپاره کاريږي.‏

خو په افغانستان کې واکمنو طالبانو تل د پاکستان دغه تورونه رد کړي دي.‏

اصف دراني په خپلو خبرو کې دا اندېښنه هم څرګنده کړې، چې د اوکراين جګړه د سوړ جنګ بڼه اخلي، او د اسرايل حماس شخړې په اړه یې ويلي، نړیواله ‏جګړه یې نوره پېچلې کړې ده.‏

هغه ويلي، که د ايران او اسرايل شخړه په فوري توګه ونه درول شوه، نو دا د منځني ختيځ څخه بهر وتلی شي او پاکستان هم ترې اغېزمن کېدی شي.‏

اسلام اباد کې د امريکې سفير ډونلډ بلوم د پاکستان د سېنېټ چيرمېن يوسف رضا ګېلاني سره په دوه اړخيزه چارو خبرې کړي او د پاکستان او نړيوالې ‏مالياتي ادارې (آی اېم اېف) ترمنځ روانو خبرو په اړه یې خوشبينې څرګنده کړې ده.‏

د پاکستان د سېنېټ په اېکس (پخواني ټویټر) د ليدنې په اړه ورکړل شوي بيان کې ویل شوي، د امریکې سفير د پاکستان اقتصادي ټيم ستايلی او د ‏پاکستان او امريکې ترمنځ د نورې زياتې اقتصادي همکارۍ په خبره یې زور ورکړی دی.‏

بيان کې ویل شوي، بلوم د پاکستان مثبتې اقتصادي اشارې منلي، د ګرانۍ او ډالرو د لوړې ذخیرې يادګېرنه یې کړې او زياته کړې یې ده، د نړيوالې ‏مالياتي ادارې مثبت غبرګون به پانګه وال وهڅوي.‏

دغه خبرې په داسې وخت کې شوي، چې د پاکستان د خزانې وزير محمد اورنګزېب تمه څرګنده کړې، د روان مالي کال ‏‎2023/24‎‏ اخره پورې به د پاکستان ‏غېر ملکي زر مبادله ذخيره لس اربه ‏ډالرو ته ورسيږي.‏

نوموړي په اسلام اباد کې يوې غونډې ته په وينا کې دا خبره په داسې وخت کې کړې چې د پاکستان حکومت نړیوالې مالياتي ادارې (آی اېم اېف) ته د نورې ‏‏قرضې يا پور خواست کړی دی.‏

اورنګزېب په وروستیو کې د واشنګټن په سفر کې د آی اېم سره د پور د نوي پروګرام په اړه ويلي وو، د آی اېم اېف سره په نوي پروګرام کې دوه مهمې خبرې ‏دي، لومړۍ دا چې په اقتصاد کې دا وخت کوم ښه والی لیدل کیږي دا هم دغه شان جاري وساتو، دویم دا چې د اقتصادي اصلاحاتو پلانونه عملي کړو.‏

نوموړي ویلي وو د اصلاحاتو عملي کولو لپاره حکومت ته درې کاله موده پکار ده. د اقتصادي اصلاحاتو د نه عملي کیدو په اړه د یوې پوښتنې په ځواب ‏کې محمد اورنګزیب ویلي، که چرې پخوا شوي اصلاحات عملي شوي وی نو اوس به پاکستان د آی اېم اېف ‏‎24‎م پروګرام ته نه ورتلو.‏

د پاکستان د سېنېټ په بيان کې ويل شوي، د امريکې سفر د سېنېټ د چيرمېن سره په ليدنه کې د ترهګرۍ ضد د پاکستان هڅې ستايلي، او د ترهګرۍ ‏ضد جګړه کې یې د امریکې د ملاتړ خبره تکرار کړې ده. ‏

ويل شوي په ليدنه کې په دوه اړخيزه او پارلیماني چارو هم خبرې اترې شوي دي.‏

پاکستان کې د امریکې سفارتخانې د دغه ليدنې په اړه تراوسه پورې په رسمي ډول کوم بيان نه دی ورکړی.‏

د دوکۍ ضلعې د چارواکو په وينا، په راغه نومي سيمه کې درې مزدوران په کویله کان کې مړه شوي.

د دوکۍ د کویله کانونو مرستيال انسپيکټر دوست محمد په وينا، پېښه نن له غرمې وروسته رامنځ ته شوې.

" درې تنه په کې مړه شوي دي، اول د عبدالرسول په نامه کس د کولې کان ته لاندې تللی وو، يو څه ساعت پس د هغه زوی همايون او يو بل مزدور محمد ناصر د عبدالرسول په لټه پسې تللی چې د زهرجن ګېس له کبله هلته په کان کې مړه شوي، د مړه شوي پلار او زوی تعلق له افغانستان وردګ سيمې سره دی."

د دوکۍ د ځايي خبريال الله نور ناصر په وينا، د مړه شوي تن محمد رسول کورودانه(ښځه) او يو بل ماشوم زوی له څه مودې څخه هلته په ياده سيمه کې د دوی د مزدورۍ په کوټه کې ورسره اوسېدل.
" ښځه يې ناروغه ده هغه دلته د علاج لپاره راغلې وه، خو اوس يې د ميړه او زوی جنازې و مخ ته پرتې دي."
د چارواکو په وينا د مړه شویو مزدوروانو جنازې به د چمن له لارې د افغانستان وردګو ولایت ته لېږل کېږي.

دويمه پېښه د هرنايي ضلعې په شاهرګه سيمه کې رامنځ ته شوې،
د شاهرګې د چارواکو په وينا، په شاهرګه کې د کویلې کان کې زهرجن ګېس د جمع کېدو له کبله دوه تنه مړه شوي دي.
د ليويز چارواکو په وينا وژل شوي دواړه کسان د بلوچستان د پښتني سيمې پښين ضلعې اوسېدونکي وو.

د ليويز چارواکي محمد خان په وينا،
"د دواړو تنو جنازې مو له سرکاري کاغزي کاروايي کولو وروستو خپلې سيمې ته د ايمبولينس په واسطه ولېږلې."

د ال پاکستان لېبر فېدريشن صدر لالا سلطان په وينا،
د حکومت د بې غورۍ او نه پوښتنې له کبله په مرګونو پېښو کې زياتوالی راروان دی،
د لالا په وينا، روان کال 2024م کې د پاکستان په نورو صوبو کې 23 او يوازې په بلوچستان کې 41 کوله مزدوران مړه شوي دي.

"د بلوچستان په ګډون په ټول ملک کې 64 تنه مړه شوي دي."

د ال پاکستان لېبر فېدريشن تنظيم رپورټ دی چې، په کال 2023م کې د ملک په نورو صوبو کې 148 او په بلوچستان کې 132 کوله مزدوران په بيلا بيلو پېښو کې مړه شوي وو.

د بلوچستان په کوله کانونو کې زياتره د خېبرپښتونخوا، افغانستان او ځايي مزدوران کار کوي.

پاکستان او ایران رضا شوي دي چې په توندی سره به ازاده تجارتي لوظنامه حتمي کړي چې له مخې به یې دوه اړخیزه تجارت په راتلونکو پینځو کالو کې 10 بلینه ډالره ته رسوي.

په یو شریک بیان کې ویل شوي دي چې دواړه خیزه تجارت به د شریکو اقتصادي منصوبو، په سرحدي سیمو کې د ګډو مارکیتونو جوړولو، ازاد معاشي زونونو او د نوو تجارتي لارو پرانستلو په ذریعه سیوا کولی شي او ددې لپاره به دواړه خیزه سیاسي مشاورت او د تجارتي کمیتو غونډې کېږي.

د پاکستان خارجه وزارت په یو بیان کې ویلي چې په دې هم موافقه وشوه چې د پاکستان او ایران سرحد به د امن نه خوشالۍ خوا ته بوځي او ددې لپاره په دې اتفاق او ژمنه ښکاره کړی شوه چې په د بجلۍ تجارت زیاتولو او ترسیل ترڅنګ د ګیس پایپ لاین منصوبه به سر ته رسوي.

بیان کې ویل شوي د ایراني صدر په درې ورځني سفر کې په خاصه توګه د ایران سیستان بلوچستان او پاکستان خوا ته بلوچستان کې د سماجي پرمختیا په اړه په اقتصادي او همکارۍ په ماډل زور راوړی شو.

د بلوچستان د تاجرانو اندېښنې

د کوټې چیمبر اف کامرس پخواني مرستیال بدرالدین کاکړ وي او اې ډیوه ته ویلي د پاکستان ایران ترمنځ دواړه خیزه تجارت لس اربه ډالره ته رسول هدف ټاکلو نه وړاندې هم د پینځو بلینو ډالرو هدف اېښودل شوی وو خو بیا تر لاسه نه کړی شو. بدرالدین زیاتوي:

”باید په دواړه خیزه تجارت کې د برامداتو او درامداتو د توازن خیال هم و ساتل شي او د پاکستان شیانو په خاصه توګه خواراکي اجناسو وریجو او مېوو ته پوره ځای ورکړی شي، نو بیا د دواړو خواوو په کاروبار او روزګار مثبت اثر لوېدلی شي .“

د کوټې چیمبر اف کامرس اینډ انډسټري مرستیال صدر احد اغا وايي دا وخت د ایران او پاکستان ترمنځ تجارت یواځې یو بلینه دالره دی:

“دا نور زیاتېدی شي خو که د ایران سره په تجارتي لارو کې مشکلات کړی شي، په بلوچستان کې صنعتونو جوړ او تیکسونو کې رعایتونه هم ورکړی شي. “

د کوټې د چیمبر اف کامرس مشر عبدالله اڅکزي ډیوه ته ویلي چې د پاکستان او ایران ترمنځه بنیادي تجارت د بلوچستان د تجارتي لارو او په خاصه توګه د تفتان د لارې کېږي خو په امپورټ او ایکسپورټ کې یې د ایران سره ډېرې اهمې ستونزې موجودې دي. اڅکزي د پاکستان د حکومت نه ګیله من ښکاري :

”په تجارتي توګه اهم د ایراني صدر په دې سفر کې د بلوچستان تاجران له پامه غورځول شوي او د پاکستان د حکومت لخوا ورته هیڅ بلنه نه ده ورکړی شوې چې د ایران سره د تجارت په اړه غونډو کې شامل شوي وی او مونږه به ورته خپلې ستونزې هم اېښې وای“.

د افغانستان او ترهګرۍ په اړه شریک عزم

دواړو هیوادونو په افغانستان کې د ترهګرو ډلو موجودګي د سیمې وجود او نړیوال امنیت ته ورپېښ خطر وبلو او د مخنیوي لپاره یې د شریک محاذ جوړولو باندې ژمنې وښودلې.

ددې ترڅنګ یې د پرامنه، متحد او خپلواکه افغانستان خپلې ژمنې تکرار کړلې او دواړو مشرانو د سیمې استحکام او اقتصاد په مخ بوتللو په لړ کې د شنګهايي همکاری کونسل د افغانستان په اړه د شریکه هځو زر پیلولو په ضرورت زور راوړلو.

د ایران او پاکستان مشرانو د هر رقم د ترهګرۍ غندنه وکړه او د مخنیوي لپاره یې د وړاندې نه موجود میکانزم نه دګتو پورته کولو زمنه هم ښکاره کړه.

نړیوال موضوعاتو شریک دریځ

دواړو مشرانو په غزه د اسرایل د بریدونو غندنه وکړله او د کشمیر مسله یې د ملګرو ملتونو د قرارداد په دڼا کې د حل کولو غوښتنه هم وکړله.

په شریک بیان کې په ځینو هیوادونو کې اسلامو فوبیا ، قران سپکاوي او د اسلامي شعایرو په ضد زیاتیدونکې پېښې وغندلې او په دې لړ کې یې د ملګرو ملتونو د قرارداد ستاینه وکړه.

په بیان کې ویل شوي د دواړو هېوادونو مشرانو په څینو عالمي موضوعاتو او په ځینو خبرو فکر مندۍ هم ښکاره کړلی او د ترهګرۍ ، منشیاتوانساني قاچاق ترڅنګ یې په علمي ، ثقافتي ، مذهبي ، تاریخي او د سیلګرۍ په اړه یې هم خپلې ژمنې تکرار کړلې.

په شریک بیان کې ویل شوي دي چې د ایراني صدر ډاکټر ابراهیم ریسي او د پاکستان وزیر اعظم شهباز شریف ترمنځه په دواړه خیزه اړیکو او همکارۍ په دې خبرو اترو کې د ایران خارجه وزیر امیر عبدالله او د ایران او پاکستان نورو لوړ رتبه چارواکي هم موجود وو.

ایراني صدر د پاکستان صدر اصف علي زرداري، د سېنټ چېرمېن یوسف رضا ګیلاني او د قومي اسمبلی سپیکر ایاز صادق سره هم ملاقاتونه کړي او ورسره یې د سیمې او نړۍ په اهمو مضوعاتو خبرې اترې کړي دي.

په پوځي عدالتونو کې د عامو ملکي خلکو د قضيو اورېدنو کالعدم ګرځولو ضد اورېدنه کوونکی د سپريم کورټ شپږ کسيزه بېنچ مات شوی او سپريم ‏کورټ د بېنچ بيا جوړولو معامله د ججانو درې کسيزه کمېټۍ ته لېږلې ده.‏

په درې کسيزه کمېټۍ کې د سپريم کورټ د چيف جسټس پشمول د سپريم کورټ درې مشران ججان شامل دي.‏

د شورو/ چارشنبې په ورځ د سپريم کورټ د جج جسټس امين الدین خان تر مشرۍ لاندې شپږ کسيزه بنچ په پوځي عدالتونو کې د عامو ملکي خلکو د ‏قضيو اورېدنې خلاف د خواستونو اورېدنه وکړه چې په کې مرکزي خواست کوونکو په بنچ اعتراض راپورته کړو او دا معامله يو ځل بيا د ججانو کمېټۍ ته ‏ولېږل شوه.‏

کله چې نن په سپريم کورټ کې په پوځي عدالتونو کې د عامو کسانو د قضيو اورېدنې کالعدم ګرځولو اپيلونو باندې اورېدنه پيل شوه نو سرکاري وکيل يا ‏اټارني جنرل عدالت ته وویل چې په وړوکي اختر کې د پوځ په تحويل کې ګېر 20 ملزمان خوشي شوي او خپلو کورونو ته تللي دي.‏

په اورېدنه کې جسټس ميا محمد علي مظهر د اټارني جنرل څخه پوښتنه وکړه چې ايا د خوشي کړل شوو کسانو خلاف اوس کومه مقدمه نشته؟ او عدالت د ‏اټارني جنرل دا بيان د رېکارډ برخه جوړه کړه.‏

د نوښار د نواز خان زوی دعوت خان هم د نهمې مې د احتجاجونو په تور کې نيول شوی وو او هغه اوس د پوځ په ولکه کې دی. وايي، زوی یې د نيول کېدو ‏وروسته يوه نيمه مياشت غايب وو.‏

‏"مونږ ته د پوځ نه فون راغلو چې ستاسو کس زمونږ سره دی بيا زه لاړم او پوځ ته مې خواست وکړو چې تاسو هغه څنګه او ولې نيولی دی؟ خو زما خبره چا وا ‏نه ورېده او چې کله د قضيې اورېدنه پيل شوه نو مونږ نه خو د اورېدنې نه خبر شو او نه راته دا پته ولګېده چې ايا د ده وکيل څوک دی".‏

د سپريم کورټ د پخواني چيف جسټۍ جواد اېس خواجه وکيل خواجه احمد حسېن په شپږ کسيزه بنچ اعتراض وکړو او وې یې ویل چې د نهه کسيزه بنچ د ‏جوړښت لپاره دې دا معامله د ججانو کمېټۍ ته ولېږل شي.‏

قانون پوه سلمان اکرم راجا وايي دا ډېره اهمه معامله ده چې ایا پوځي عدالتونه د عامو ملکي خلکو د قضيو اورېدنه کولی شي.‏

‏"په دې معامله د يوې غوڅې فېصلې لپاره ضروري ده چې د سپريم کورټ غټ بنچ جوړ شي چې داسې فېصله اولس ته د منلو وړ وګرځي او هغوي مطمين ‏وي چې څه وشول هغه د قانون او ايين مطابق وشو".‏

د ملکي کسانو خلاف په پوځي عدالتونو کې د مقدمو چلولو پرېکړه د کال م2023 د مې په نهمه د پاکستان تحریک انصاف د هغو تشدد څخه ډکو ‏احتجاجونه وروسته شوې چې کله د ياد ګوند مشر او پخوانی وزیر اعظم عمران خان د بډو رشوتونو په مقدمه کې د اسلام اباد هاىکورټ دننه ونيول شو.‏

پوځ د نهمې مې پېښه چې پکې پوځي ودانۍ او په لاهور کې د کور کمانډر کور سوځول شوی وو د پاکستان د تاريخ توره ورځ بللې وه او حکومت په دغو ‏احتجاجونو کې د برخه اخستونکو کسانو خلاف په پوځي عدالتونو کې د مقدمو چلولو فېصله کړې وه.‏

په عدالتي چارو نظر لرونکي خبريالان وايي لا هم د 85 ملکي کسانو ضد په پوځي عدالتونو کې اورېدنې روانې دي او هغوی د پوځ سره په ولکه کې دي.‏

د عدالتي چارو خبريال غلام نبي يوسفزی وايي، "د عدالت نننۍ پرېکړه دوه اړخونه لري، يو دا چې د زياتو ججانو بنچ فېصله او رای به زياته معتبره وي خو ‏بل طرف ته هغه کسان چې اوس په جېل کې دي د هغوي د بندي پاتې کېدو موده او د هغوي اذيت به اوږديږي".‏

د مې په ‏‎28‎مه شوې اورېدنه کې د جسټس امين الدین خان په مشرۍ کې شپږ کسيزه بنچ د کال 2023م دسمبر په خپله حکمنامه کې بدلون کړی او د اکتوبر د ‏مياشتې هغه فېصله یې معطل کړې وه چې پکې د نهمې مې د تشدد په پېښو کې د ککړو کسانو پرضد پوځي عدالتونو کې د مقدمو چلول یې کالعدم ‏ګرځولي وو.‏

په دغه ترميم شوې حکمنامه کې پوځي عدالتونو ته د عادي خلکو د مقدمو چلولو اجازت ورکړل شوی وو خو ورسره یې دا هم ويلي وو چي تر څو په ‏حکومتي اپيلونو اورېدنه نه وي مکمل شوې نو تر هغې به يو ملزم ته هم نه سزا ورکول کيږي او نه به بري کولی شي.‏