د پاکستان سټاک ایکچینج یا د ونډو په بازار کې په ریکارډ کچه زیاتوالی شوی او اقتصاد پوهان وايي امکان دی چې نړیواله مالیاتي اداره ايي اېم اېف پاکستان ته د درې ارب ډالرو د قرض اخېری قسط یو اشاریه یو ارب ډالر هم ورکړي او سټېټ بینک د سود شرڅ هم کمه کړي.

د پاکستان سټاک ایکچینج تر مخه د زیارت، پنجنشنبې، په ورځ د ونډو بازار په 72 زره او په 51 درجی خلاص شوی وو او د سر د 100 کمپنو په انډیکس کی د 495 درجو زیاتوالي وروستو د 72 زره او 500 نه زیات شوی اقتصاوو پوهان وایی روانی میاشتی په 29 نیټه د ایی ایم ایف په غونډه کی امکان ویني پاکستان ته 1.1 اربه ډالر قسط ترلاسه شی.

اقتصاد پوه وکیل رحمان وايي د پاکستان کرنټ اکاونټ خساره سرپلس شوې، ګرني د مارچ په میاشت کې کمه شوې او د غیر ملکي زرمبادله ذخیره هم مستحکم ده، د پاکستان اقتصادي ډله د ايي اېم اېف سره خبرې کوي، بلخوا د سعودي عرب او ایران سره هم خبری دوام لري. وکیل رحمان زیاته کړه دغه مثبت خبرونه دي چې له امله يې سټاک ایکچینج په بره روان دی.

د ونډو بازار د شمیرو تر مخه په سوداګری ګډ رجحان لیدل شوی د ګاډو ، سمنټو او ریفایین کمپنو په سوداګرۍ کې اضافه او د بینکونو، تیل او ګیس کمپنو تجارت منفي طرفته تلی تیره ورځ هم د ونډو بازار د 72000 درجې څخه زیات شوی وو او د سر د 100 کمپنو په انډیکس کې 600 درجې په زیاته اضافه شوې وه اقتصاد پوهان وايي په پاکستان کې اقتصادي پر مختيا مثبت لیدل کیږي او د سرمایه کارانو اعتماد هم بحالېږي او د ملک دننه اقتصادي هلو ځلو ته دوام میلاو شوی.

اقتصاد پوه شهریار بټ وايي په اقتصاد د مثبتو رجحاناتو په بنیاد امکان دی چې په راتلونکې وخت کې سټیټ بینک د نیم نه تر یو فیصد پورې د سود شرح کمه کړي. هغه وايي کله چی د سود شرح راکمه شي نو دا به د سټاک ایکچینج دپاره بهتره وي او په ملک کې به بیا د ودانۍ کارونه روان شي، د ګاډو او ټیکسټایل انډسټرۍ کی به بیا فعالیتونه شروع شي ځکه چې د هغه په قول په موجوده وخت کې د سود شرح زیاته ده او کاروبارونه کول مشکل دي.

د پاکستان د خزانې وزیر محمد اورنګزیب په وروستو کی ویلی امکان دی چې د جون پورې د پاکستان د غیر ملکي زرمبادله ذخیره 10 اربه ډالره ته زیاته شي.

اقتصاد پوهان وايي په پاکستان کې ګراني د 38 فیصد نه 20فیصده ته راکوزه شوې چې له امله يې د ونډو په بازار مثبت اثر شوی

‎په لکي مروت کې د زرګونو خلکو سترې ولسي غونډې ته وینا کوونکو وویل چې په دې وروستیو کې په ضلعه کې د ترهګرۍ په پېښو کې لسګونه کسان وژل شوي، ژوند پکې په ټپه ودریدلی او ځایي خلک یې د خپلو سیمو په پریښولو مجبور کړي دي.

دوي وایي نه د پاکستان مېډیا، نه عدلیې او نه پارلمان د دې ناامنۍ خلاف اواز اوچت کړی دی.

د لکي مروت قامي جرګې د مشرانو په وینا پوځ جنګ ته ماحول جوړ کړی دی او اپرېشن ته یې تیارۍ روانې کړې دي. هغوي وایي ماشومان، استادان او هر څوک هره ورځ په یاده ضلعه کې وژل کېږي او مخنیوي ته یې پام نه کیږي .

د مروت قامي جرګې مشرانو ويلي مروت قام دې ډاډه وسي چې چاته به پخپله خاوره د پردۍ جګړې اجازه ور نه کړي او که د جنګونو نوې منصوبې دغلته راوړل کیږي دوی به یې پرضد ودیږي.

د مروت قامي جرګې په تابیا د زیارت- پنجشنبې په ورځ ټاون سیمه کې د نا امنۍ پرضد یوه ستره ولسي غونډه راجوړ کړل شوې وه چې د زرګونو په شمیر سیاسي اؤ‌غیر سیاسي فعالینو پکې برخه درلوده.

د غونډې د پاره میدان کې لویه خیمه لګول شوې وه خو د خیمې نه بهرهم په زرګونو کسانو سپین بیرغونه په لاسو کې پورته کړي وو اؤ د پښتو قامي انقلابي ترانو سره یې د امن د پاره او د پاکستان امنیتي ادارو د ناامنۍ د تګلاره په ضد شعارونه ورکول.

دوی وویل په داسې حال چې علاقه کې د امنیت د پاره تر 50زرو زیات پوځ مېشت دی خو بیا هم نه ځایي ولس او نه د دوی په ساتنه مامور پولیس خوندي دي.

د اپریل په شپږمه په لکي مروت ضلعه کې د پولیس یو لوړ رتبه افسر او د هغه دوه ساتونکي د وسله والو په یو برید کې وژل شوي وؤ.

یو احتجاج کونکي انور بیګوخېل ډيوه ته وویل علاقه یې د ناامنۍ ښکار ده ،دوی پکې عادي ژوند نه کوي او سخت ستونزمن دي، کاروبارونه په ټپه ودریدلي او په کورونو د ننه خلک وژل کیږي خو حکومت دې لور ته پام نه کوي.

هغه وویل د جنګ په دې پالیسۍ واړه هم پوهه شوي او دا خاوره د بل چا د ګټو د پاره د جنګ میدان ته نه پریږدي .

احتجاج کوونکو وویل دغلته پوځ د وسله والو پرضد په لویه کچه دعملیاتو پریکړه کړې چې له امله به یې خلک بې کوره کیږي .

د پاکستان حکومت او پوځ په دې اړه څه نه دي ویلي خو لکي مروت کې په دې ورستیو کې وسله وال بریدونه زیات چټک شوي دي.

د مسلم لیګ خیال ګروپ مشر همایون سیف الله ویلي په لکي مروت کې د هیڅ داسې عملیاتو اجازه نه ورکړل کیږي چې پکې عام ولس ته زیان رسي .

هغه ویلي د ناامنۍ د مخنیوي له امله د خلکو او پوځ ترمینځ خلا جوړه شوې ده.

غونډې ته خپله وینا کې نوموړی وایي د خلکو د رایې نه منل کېدو په نتیجه کې مخکې هم پاکستان مات شوی اؤ بنګله دیش په وجود کې راغلی ؤ.

د لکي مروت یو قامي مشر اختر منیر ویلي عملیاتو ته اړتیا نه لیدل کیږي ځکه چې دې کې یوازې ځایې ولس ځپل کیږي.

هغه ویلي لکي مروت یوه وروستو پاتې ضلعه ده باید دغلته د امنیت د ټینګښت سره د علاقې د ترقۍ د پاره ګامونه واخستل شي.

د هغه په وینا د لکي مروت په لکونو جریبه ځمکه اوبه نه لري نهري نظام ورته باید راوستل شي او په لکي مروت کې ګیس او تیل پیدا کیږي په هغه دې د ځایی خلکو حق ومنل شي.

د عوامي نیشنل ګوند یو ځایي مشر بیګو خېل غونډې ته وینا کې وویل د یوې منصوبې سره د غلته ناامني راوستل شوې خو دوی چاته سیمه کې د عملیاتو اجازه نه ورکوي .

هغه وویل په سکولو او کالحونو کې فوځ مېشت دی چې له امله یې ماشومان بې تعلیمه کیږي او ناامنۍ ته مخه کوي .

د هغه په وینا د عملیاتو پرځایی دې د دوی ماشومانو ته دا سکولونو اؤ‌کالجونه خالي کړل شي چې ماشومان زدکړې ترلاسه کړې بیا به یې څوک نه بې لارې کوي.

د لکي مروت پخوانې ضلعې ناظم اشفاق خان مېداد خېل وویل خلکو د خپل تحفظ د پاره په خپله کمیټۍ جوړې کړي او د شپې پرمهال ګشتونه کوي .

هغه وویل د امنیت ټینګښت د ریاست او ریاستي ادارو زمه داري ده او که پوځ دوی ته امنیت نه شي ورکولی بیا دې دا ضلعه پریږي .

د لکي مروت د پولیسو مشر تیمور ویلي د علاقې حالت په قابو کې دی د امنیت د ټېنګښت د پاره پولیسو پلان جوړ کړی اؤ د خلکو د ساتنې د پاره د شپې ګشتونه کوي .

ډيوه سره خبرو کې هغه ویلي پولیس د ګواښونو سره مخ دي خو بیا هم د ترهګرو سره مقابله کوي او د عسکرو په قربانۍ یې امنیتي ټینګ کړی دی او چاته د وراني اجازه نه ورکوي.

د لکي مروت قامي جرګې غوښتنه کړې چې په ضلعه کې دې د امنیت د ټینګښت د پاره نور پولیس وګمارل شي اؤ زیاته کړې یې ده چې د عملیاتو څخه د ډډې کولو ترڅنګ باید د پوځ لخوا د چاپو او عملیاتو پرمهال نیول شوي بې ګناه کسان خوشې کړل شي

د جمعیت علماء اسلام یو ځايي مشر سمیع الله مجاهد ویلي مروت ترهګر نه په دوی ترترهګري تپل شوې ده.

تر دې وړاندې د علاقې نه د قامي پارلیمان منتخب استازې شیر افضل مروت د علاقې په ناامنۍ اندیښنه څرګنده کړې وه او د پاکستان یو شخصي ټي وي چېنل سره د مرکې پرمهال یې ویلي وؤ پنجاب کې ناامني نشته خو ورسره په پوله د لکي مروت په درابین سیمه کې حکومتي واک ختم شوی.

هغه ویلي حکومت د وسله والو مقابله نه شي کولۍ او له دې وړاندې چې حکومتونو څه کړي دي د هغې نه څه تر لاسه شوي نه دي بلکې مونږ ته نقصان زيات شوی دی.

هغه غوښتنه کړې وه چې باید وسله والو سره خبرې وشي.

د پښتون ژغورنې غورځنګ مشر منظور پښتین اؤ ځېنې نور قام پرست سیاسي مشران وخت په وخت خېبر پښتونخوا کې دترهګرۍ د روانې لړۍ پړه دپاکستان په پوځ اچوي خو پوځ بیا وخت په وخت دا تورونه په سختۍ سره رد کړي دي اؤ وایي دترهګرۍ پرضد جګړه کې یې په زرګونو ځوانانو اؤ افسرانو دخپلو سرونو درنې قربانۍ ورکړې دي.

د ملګرو ملتونو د پرمختيايي ادارې (يو اين ډي پي) نيشنل هيومن ډيولپمنټ انډيکس د ۲۰۲۴م کال لپاره د تازه رپورټ ترمخه د پاکستان نيمايي آبادي د انټرنيټ نه محرومه ده چې پکې زياته شميره د ښځو ده۔

په پاکستان کې د ښځو د حقونو فعالان وايي چې انټرنيټ ته د لاسرسي نه لرلو له کبله ښځې د خپلو حقونو نه بې خبره پاتې شي.

د يو اين ډي پي رپورټ کې پاکستان په معتدل برخه کې ساتل شوی دی او ویل شوي دي چې په پاکستان کې ښځې د ډيجيټل پرمختګ نه محرومه دي۔

په ياد رپورټ کې ويل شوي چې په هيواد کې په ډيجيټل پراختيا کې د شتمنو خلکو شمېره د بې وزله خلکو په پرتله ۱۵ فيصدي لوړه ده او دا څرګندوي چې په ډيجيټل پرمختګ کې د پيسو کردار مهم دی۔

د ډيجيټل چارو کارپوهان وايي چې په پاکستان کې زياتره خلک به تر هغې د انټرنيټ نه محرومه وي ترڅو چې په موجوده ډيجيټل انفراسټرکچر کې بدلونونه رانه وستل شي۔

د ډيجيټل چارو کارپوهه هارون بلوڅ وي او ای ډیوه ته وایي "د دې لوې سبب زموږ سيکيورټي پاليسي ده، ولې چې په پاکستان کې انټرنيټ ته هم د سيکيورټي په تناظر کې کتل کيږي دې کې د بدلون راوستو ضرورت دې".

هغه وایي که په پاليسې کې بدلون راوستل شي او انټرنيټ ته لاس رسی په حکومتي ترجيحاتو کې شامله کړی شي نو پاکستان ته دېره ګټه رسيدی شي.

رپورټ زياتوي چې پاکستان په انساني ترقې کې له ۱۹۳ هيوادونو په نوملړ کې په ۱۶۴ نمبر ولاړ دی۔

د منصوبه بندۍ او پرمختيايي چارو مرکزي وزير احسن اقبال مطبوعاتو ته ويلي چې ډيجيټل لاس رسی ډير مهم دی او حکومت به هڅه کوي چې انټرنیټ ته د هر وګړي لاس رسی ممکن کړي.

د ښځو د حقونو کار کوونکې وايي چې انټرنيټ ته د لاس رسي نه لرلو له امله ښځې په پاکستان کې د هر ډول اسانتياوو نه محرومې او د نړې د حالاتو نه بې خبره ساتل شوې دي۔

د عورت فاونډيشن نومې غیر دولتي سازمان یوه مشره شمایله تنویر ډیوه ته وایي د ښځو په ضد د تشدد د مخنيوي او د صحت په اړه بې شميره معلومات په انټرنيټ موجود وي، دغه شان تعليم هم د انټرنيټ د لارې ترلاسه کيدای شي:

"که انټرنيټ ته لاس رسی نه وي نو ښځې د دې ټولو معلوماتو څخه بې برخې پاتې کيږي او نه دا معلومات لري چې په نړې کې نوي څه رجحانات او پرمختګونه کيږي".

مطبوعاتي رپورټونه وایي چې پاکستان دنړۍ په کچه هغه دریم هیواد دی چې په انټرنیټ یې تر ټولو زیات بندیزونه لګولي دي او اوس هم د تيرو دريوؤ مياشتو راهسې ټولنیزه رسنۍ (ايکس) بنده ده چې د ماهرينو په اند نه يوازې خلک يي د اظهار د ازادۍ نه محرومه کړي بلکې هغه خلک چې د ټولنيزو رسنيو د لاري کاروبار کوي هم یې د تاوان سره مخ کړي دي۔

د سولې لپاره د نوبل د نړیوالې جایزې ګټونکې ملالې یوسفزۍ له هېلري کلنټن سره پر خپل ګډ هنري‌ کار د خلکو له نیوکو وروسته سپیناوی کړی او ویلي یې دي چې د غزې د خلکو ملاتړ او د اسرایلو د اقداماتو غندنې ته به دوام ورکوي.

ملالې د پنجشنبې- زیارت په ورځ پر خپل ایکس او انسټاګرام په یوه بیان کې ویلي، دا غواړي چې خلک د غزې د خلکو لپاره د دې پر ملاتړ د شکونو ښکار نه شي ځکه چې وایي دا پر خپل دریځ ولاړه ده.

ملاله وایي‌ له تېرو شپږو میاشتو راهیسې په غزه کې د فلسطینیانو خلاف بې رحمه ظلمونه روان دي او تېره اوونۍ چې د غزې په النصر او الشفا روغتونونو کې اجتماعي قبرونه وموندل شول دا زښته زیاته زړه بوږنوونکې پېښه ده:

"د اسرایلي حکومت د نړیوالو قوانینو سرغړونې او جنګي‌ جرمونه مې غندلي او غندم به یې او زه د هغو هڅو ستاینه کوم چې د [اسرایل] د حساب ورکولو پرېکړه یې کړې".

که څه هم هېلري کلینټن د تېر کال په نومبر کې په ښکاره توګه د فلسطیني ملکي وګړو د خوندیتوب غوښتنه کړې وه، خو د حماس د ځپلو لپاره یې د پوځي کمپاین ملاتړ کړی او د ډزبندۍ غوښتنې یې رد کړې وې ځکه چې د دې په وینا ډزبندي به حماس نور پیاوړی کړي.

ملالې یوسفزۍ په خپل بیان کې ویلي، په ښکاره او خصوصي توګه به د نړۍ پر مشرانو ږغ کوي چې ډزبندۍ ته غاړه کښېږدي او غزې ته د بیړنیو بشري مرستو د رسولو ډاډ ترلاسه کړي:

"موږ نه غواړو نور مړي، سکولونه په بمونو الوتلي او ماشومان په لوږه کې ووینو، موږ پوهېږو چې بیړنۍ ډزبندي ډېره ضروري ده".

ملاله یوسفزۍ وایي دا به پر بېګناه خلکو د هر ډول تشدد خلاف ولاړه وي چې وایي په هغوی کې بندیان او یرغمل کړي کسان هم شامل دي، وایي "زه د غزې له خلکو سره یم او د هغوی غوښتنې باید واورېدل شي".

پر ملالې یوسفزۍ نیوکې ولې کیږي؟

ملالې د اسرایل او حماس تر منځ په غزه کې د روانې جګړې په اړه خپل سپیناوی ځکه کړی چې پر ټولنیزو رسنیو له څو ورځو راهیسې پر هغې له دې کبله نیوکې روانې دي چې له هېلري کلینټن سره ګډ هنري کار کړی دی.

ملالې یوسفزۍ د امریکې د بهرنیو چارو له مخکینۍ وزیرې هېلري کلینټن سره د «سفس» په نوم د موسیقۍ پر یوه براډوې پروګرام باندې کار کوي چې د اپرېل پر 18مه په نیویارک کې لومړی ځل نندارې ته وړاندې شوې.

د اې ایف پي خبري ایجنسۍ د خبر له مخې د موسیقۍ په دې پروګرام «سفس» کې په شلمه پېړۍ کې په امریکا کې د ووټ یا رایې د حق لپاره د ږغ پورته کوونکو امریکایي ښځو مبارزه ښکاره کړی شوې ده.

د یادونې وړ ده چې هېلري کلینټن د مخکیني صدر بارک اوباما د واکمنۍ په مهال د امریکې د بهرنیو چارو وزیره وه، چې د افغانستان او پاکستان په سرحدي سیمو کې پر وسلوالو طالبانو د ډرون بریدونو د اقداماتو مشري یې کوله.

یادونه:- د رپوټ ځینې معلومات له اې ایف پي خبري ایجنسۍ اخیستل شوي دي.

د يو نوي تحقيق ترمخه د کرپټو کرنسۍ په ولسي کچه د خپلولو او دوستانه ماحول دپاره پاکستان د نړۍ د سر لسو هېوادونو کې شمير دی او د ملک 6.6 فيصده ابادي په کرپټو ايکسچينجونو کې د ټوکنو، کرنسیو او کواينز يعني د سيکو جمع واري لري۔

د کرپټو کېسينوز نومي ادارې ماهرينو د خپلې څيړني دپاره استعمال شوؤ اعشاريو کې د ولس لخوا په کرپټو کرنسیو کې پانګونه، د بيټکواين په مايننګ مصرف، د کرپټو ايکسچينجونو استعمال او په انټرنيټ د کرپټو کرنسۍ په هکله د مالوماتو لټون کړی دی.

څيړونکي وایي د کرپټو کېسينوز لخوا کارول شوي دا ټولي اعشاريې يواځي ولسي راکړه ورکړه ښیي او د پاکستان حکومت لا هم د کرپټو کاروبار ته قانوني بڼه نه ده ورکړې۔

د کرپټو کرنسۍ ماهر پروفېسر ساجد اقبال داويزی ددې تحقیق په اړه وي او اې ډیوه ته وایي، "کومه خبره چې دلته نه ده شوې او هغه ډېره ضروره ده هغه دا ده چې د کرپټو کرنسۍ سره اړوند خلک ځانونه څومره محفوظ محسوسوي چې هغوي د کرپټو کاروبار کوي نو زما په خيال دا ډيره ضروري اشاريه وه چې دا يې په پام کې نه ده نیولې".

د پروفیسر داویزي په خېره "که مونږ دغه اعشاره هم په پام کې واخلو نو زما نه دي خيال چې زمونږ ملک به په هغه هېوادونو کې راشي کوم چې کرپټو فرئينډلي (کرپټو خوښوونکي) دي".

په کال 2018م کې د پاکستان سټيټ بینک د مالياتي لين دين د څارني ادارو او هم ولس ته د کرپټو کرنسۍ د کاروبار په هکله يو خبرداری ورکړی ؤ او ټولي مالياتي ادااري يې د ورچول یا انلاین کرنسۍ، کاينز يعني سيکو او ټز د ټوکنو د لين دين نه منعې کړي وؤ۔

ماهرينو هغه وخت دا ګڼل چې دولتي بینک دا خبرداری د ايف ای ټي ايف په سپارښتنه د مني لانډرنګ د مخنیوي دپاره ورکړي و۔

رپورټونه وایي د پوهنتونونو د زده کوونکو نه واخله تر زاړه عمر سړو او ښځو پورې په معاشي ونډه کې بي برخې ټولګيو د دي غير رواياتي او غير مرکزي کرنسۍ د لين دين نه ګټه اخستي ده۔

د کرپټو کرنسۍ یو کار پوهه ثناء الله خان وایي د کرپټو کرنسۍ له لارې مېرمنې د کورونو دننه هم ګټه وټه ترلاسه کولی شي.

ډیوه سره خبرو کې هغه وایي ‘‘دا کرپټو داسې فيلډ چې ستاسو نظر کار کوي، د ګوتو سرونه کار کوي او موبايل فون درسره وي تاسو ډير په اسانه سره کاروبار کولي شئ"

د هغه په وینا "دې کې د عمر هډو څه حد نشته، نه په دي کې څه جسماني طاقت پکار وي ، دغه زمونږ پښتنې خويندي ميندي چې دي ،دوي هم د کرپټو د لارې په کور کې په ناسته بغير د څه مسلي خپل کور کې ګټه کولی شي، پيسي ګټلی شي خپل ژوند جوړولی شي، مطلب د کور نه د وتلو که اجازه ورته هم نه وي خو هغه اساني دوي ته وي‘‘

خو د کرنسۍ ددې غير مرکزي کاروبار خپلي ګټي او خپلې خطرې دي ،د کال 2022م په سر کې د پاکستان تحقيقاتي اداري ايف آي ای ملکي وګړو ته په کرپټو کرنسۍ کې د 17.7 بلينه روپو د ټګۍ پلټني پيل کړې وې .

هم په دغه کال کې پاکستاني وګړو د کرپټو کرنسۍ کاروبار کوونکي ايف ټي ايکس ايکسچينج د ديواليه کيدو او ورکيدو سره د بيلينونو روپو ورته کرپټو کرنسۍ ټوکني او سيکي د لاسه ورکړې وې۔

ساجد اقبال داويزی وایي، ددې کرنسۍ له لارې ډيرو خلکو ښې ډيرې پیسې وګټلې خو ډیرو ډیرو پکې بیا بایلات هم کړی دی.

‘‘ډير داسي خلک دي په ټوله نړۍ کې چې تاسو وګورئ هغوي پرې ځانونه میلیونران کړل، ددې ګټه هم ډيره زياته کیدای شي او تاوان ېې هم ډېر زيات کيدای شي، ډير خلک داسې وو چې هغه يې د شته پيسونه خلاص کړل"

ساجد اقبال دویزی وایي "که څوک هم فقط په کرنسۍ کې کاروبار کول غواړي نو هغه په دې څيزونو ځان پوهه کوي چې عمومي خطر یا ريسک څومره فيصده وي او بيا ځانګړې ګټي او خطرونه يې څومره دي تر څو پورې چې يو کس ځان په دې خبرو نه وي پوهه کړی نو زما خيال دی چې دا د يو تن دپاره د تاوان خبره ده‘‘

د کرپټو کسينوز د تحقيقاتي رپورټ ترمخه د کرپټو کرنسۍ دپاره نورو ښېرازه ملکونو کې ارجنټاين۔ امريکا، کولمبيا، يوکرين، متحده عرب امارات، ويتنام، ترکيه، کينډا، او سنګاپور سره سم پاکستان راځي۔

رپورټ وایي پاکستان کې 15.8 ملينه خلک په کرپټو ايکسچينجونو کې اکاونټونه، کرنسي ټوکنې او سيکې لري۔