واشنګټن ـــــ افغانستان تر یوه لسیزه زیاته موده پرله پسې د نړۍ په تر ټولو لسو کرپټ یا په بډو رشتونو ککړ هېوادونو کې شمېرل کېده، خو سږ کال یې دغه بدنام حیثیت پر ځای شوی او د طالبانو حکومت د دغه نوم د ګټلو دعوه کوي.
د جرمني په برلن ښار کې د بډو رشوتونو د څارنې ادارې «ټرانسپېرنسي انټرنېشنل» د نهې- سه شنبې په ورځ په نړۍ کې د سږ کال د فساد یا کرپشن کالنی فهرست خپور کړی چې پکې ډنمارک تر ټولو لږ کرپټ او سومالیا پر 180م نمبر د نړۍ تر ټولو زیات په بډو ککړ هېواد پېژندل شوی دی.
د طالبانو تر واک لاندې افغانستان په دې لړ کې پر 150م نمبر راغلی دی چې په 2021م کال کې له 174مې درجې څخه د پام وړ پرمختګ پکې راغلی دی.
په 2011م کال کې چې په افغانستان کې د امریکې پوځي او پرمختیايي چارې لوړې کچې ته رسېدلې وي دا هېواد له شمالي کوریا او سومالیا وروسته د نړۍ په فاسدو هېوادو کې پر 180م نمبر وو.
د وي او اې رپوټ وایي د یو داسې حکومت لپاره د بډو را کمولو ښه درجه بندي د حیرانتیا وړ ده چې له ښځو او مطبوعاتو سره د ناوړه چلند له امله په پراخه کچه غندل شوی او یو آمرانه حکومت ګڼل شوی دی.
د «ټرانسپېرنسي انټرنېشنل» ادارې د اړیکو منېجره سمېنتا نیورک په افغانستان کې د بډو رشتونو د ختمولو د اوږدمهاله مبارزې ټول کرېډیټ طالبانو ته نه ورکوي، ځکه چې وایي د طالبانو په واکمنۍ کې د باور وړ معلوماتو راټولول ډېر لوی چېلنج وو. مېرمن نیورک وي او اې ته وویل:
"که څه هم د بډو رشوتو د غوښتنې د کمېدو او د طالبانو له خوا د محصولاتو د راټولولو کیسې کېږي، خو موږ په دې هېواد کې د کرپشن د منظم کمښت لپاره کافي او د تایید وړ ثبوتونه نه لرو."
مېرمن سمېنتا نیورک وایي د شمېرو بدلون د شمېرنې له پلوه دومره مهم نه دی او وایي دا د بډو رشوتونو د را کمېدو په برخه کې د ښه والي په توګه د مځکنیو حقایقو په توګه نه شي ګڼل کېدای.
د وي او اې د رپوټ له مخې طالبان چې د 2021م په اګست کې پر کابل واکمن شوي رپوټونه ښیي چې لږ تر لږه په ځینو سرکاري ادارو کې رشوت او بډې اخیستل کم شوي دي.
د امریکې د سولې په انسټیټیوټ کې یوه لوړپوړي څېړونکي ویلیم برډ وي او اې ته وویل، "طالبانو په کسټمونو یا ګمرکونو او د سړکونو په چیک پوسټونو کې د بډو د کمولو وړتیا ښکاره کړې ده."
د کرپشن په ضد مبارزې طالبانو ته د خپل هغه حکومت د چلولو لپاره یوه مالي لاره برابره کړې ده چې له نړیوالو اقتصادي بندیزونو سره مخ دی او له همدې کبله یې بېنکي نظام ولاړ دی.
نړیوال بېنک تېره اوونۍ د طالبانو تر واک لاندې افغانستان د اقتصاد په اړه په یوه ارزونه کې ویلي وو چې د 2022م کال په لومړیو نهو میاشتو کې یې برآمدات یا صادرات زیات وو، د پیسو تبادله یې پر ځای وه او د محصولاتو راټولول یې پیاوړي وو.
طالبان وايي په تېرو لسو میاشتو کې د دوی د زورورو محصولاتو یا مالیې د راټولولو آمدن 1.7 اربه ډالرو ته رسېدلی، خو دا یې نه دي ویلي چې دوی خپل لږ اندازه ملي وسایل څنګه او چېرې لګوي.
د وي او اې د رپوټ له مخې طالبانو د نجونو د ثانوي سکولونو او پوهنتونونو له بندولو سره سره په ټول افغانستان کې په زرګونو نوې دیني مدرسې جوړې کړې دي چې وایي هلکانو او ځوانانو پکې زدکړې کوي.
