څيړونکي وايي، پاکستان کې په وروستۍ سرشمېرنه کې د ملک ابادي نزدې 24 کروړو ته رسېدلې او وخت راغلی مرکزي حکومت دې د نوې سرشمېرنې په حساب لسم اېن اېف سي يا د قامي مالیاتي کمېشن اېوارډ اعلان کړي او وفاقي وسيلو امدن صوبو ته ورکول دې د نوې سر شمېرنې په بنياد تر سره شي.

په کال 2010م کې اعلان شوي اووم اېن اېف سي اېوارډ کې د قامي وسيلو وېش کې 82 فيصده برخه د ابادۍ په حساب ورکړی شوې وه.

د مالي وسيلو وېش د مرکز او صوبو تر مينځه تل لانجمنه مسله پاتې شوې او په 18م اييني بدلون کې مهم جز د اېن اېف سي اېوارډ راجوړول وو.

په دې اېوارډ کې صوبو ته د وفاقي وسيلو برخه 57.5 فيصده ته زياته کړی شوې وه او د قدرتي وسيلو کنټرول هم صوبو ته ورکړی شوی وو.

په اووم اېن اېف سي اېوارډ کې د وفاقي وسيلو د امدن څخه درې فيصده برخه قبايلي ضلعو ته د پرمختيايي کارونو دپاره او يو فىصد د ترهګرۍ نه تر ټولو زياتې ځپلې صوبې خېبر پښتونخوا ته د ورکولو اعلان هم شوی وو خو څيړونکي وايي هغه لا نه ده ورکړی شوې.

حکومتي غړي د دې ذمه وار په پښتونخوا صوبه کې نزدې لس کاله او په مرکز کې څلور کاله په واک کې پاتې شوي د تحريک انصاف ګوند حکومتونه بولي.

وي او اې ډيوه سره خبرو کې د خېبر پښتونخوا سره تعلق لرونکي د پيپلز ګوند سېنېټر بهره مند تنګي وويل، "د تحريک انصاف حکومت د بده مرغه د پخوانىو قبايلي سيمو د پرمختګ لپاره په اېن اېف سي اېوارډ کې د اعلان شوو پېسو ترلاسه کولو دپاره هيڅ سنجيده رول نه دی لوبولی. دغه سيمې نن هم د صوبې د نورو برخو نه شاته پاتې دي او د بي ار ټي پېښور نه علاوه د تحریک انصاف حکومت په صوبه کې د ذکر وړ یوه منصوبه نه ده جوړه کړې او صوبه یې د اربونو روپو قرضونو لاندې کړې ده".

نوموړي وويل د درې فيصده په حساب سره پخوانيو قبايلیو سيمو ته هر کال د مرکز نه 100 اربه روپۍ ملاوېدل پکار وې خو داسې ونه شول.

څيړونکي وايي د اووم اېن اېف سي اېوارډ د فارمولې لاندې د صوبو برخه د 57.5 فيصده، د مالي وسيلو، ګرانټونو او نورو څيزونو سره دا د 60 فيصده نه زیاته جوړيږي.

خو مرکزي حکومت نه خو خپل مجموعي پېداوار کې د ټيکس شرحه د پينځه نه 15 فيصده ته زياته کړې او نه یې خپلې خرچې راکمې کړي ځکه دوى د نوي اېوارډ اعلانولو څخه ډډه کوي.

اووم اېن اېف سي اېوارډ په کال 2010م کې اعلان شوی او د ايين ترمخه هر پينځه کاله پس نوی اېن اېف سي اېوارډ اعلانول وي.

څيړونکی خبريال مهتاب حېدر وايي، د 18م اييني بدلون وروسته به مرکز ته خپل امدن سېوا کول او صوبو ته د انتقال شوو وزارتونو په مرکز کې د ساتلو هيڅ جواز نه جوړيږى. او د پوهانو په نظر د دې ختمولو سره به حکومت ته د درېو نه تر څلور سوه اربه روپو پورې بچت وشي.

وي اوا ې ډيوه سره خبرو کې مهتاب حېدر وويل،"مرکزي حکومت سره د امدن سرچينې کمې دي او د دې زياتولو لپاره سنجيده هڅې هم نه کيږي".

د نوموړي په وينا په راتلونکي مالي کال کې چې د اېن اېف سي لاندې صوبو ته خپله برخه ورکړی شي نو د پاکستان بجټ خساره به يو ټريلين يا 1000 اربه روپو ته ورسي او حکومت ته به د خپلو خرچو پوره کولو دپاره نور قرض اخستل د غاړې کیږي.

د کال 2022/23 بجټ د شمار شمېرو له مخې، د وفاقي وسيلو نه صوبو ته څه دپاسه 4000 اربه روپۍ ورکړی شوي دي، د پنجاب برخه 2000 اربه روپۍ، د سيند برخه 1000 اربه روپۍ، د خېبرپښتونخوا برخه 670 اربه او بلوچستان ته 370 اربه روپۍ ورکړی شوې وې.

د خېبرپښتونخوا د بنو په جاني خېلو سيمه کې په يوه نښته کې دوه پاکستاني پوځيان او دوه ترهګر وژل شوي دي. د خالي په ورځ باجوړ کې امنیتي چیک پوستې ته شګه وړونکي ګاډي باندې بمي چاودنه کې دوه وروڼه وژل شوي دي.

پوځ د خالي- شنبې په ورځ ناوخته ويلي، د بنو په جاني خېلو کې د ترهګرو سره نښته شوې چې دوه پوځيان او دوه ترهګر پکې وژل شوي دي.

پوځ ويلي، په نښته کې وژل شوی يو 40 کلن نايب صوبېدار غلام مرتضا تعلق یې د پنجاب صوبې بهاولپور سره دی، او بل 41 کلن حوالدار محمد انور دی او د هغه تعلق هم د پنجاب صوبې د سيالکوټ سيمې سره دی.

تحریک طالبان پاکستان مطبوعاتو سره په شريک کړي خبر کې ويلي، دغه نښته د جمعې او خالي په منځنۍ شپه کې شوې د دوو ساعتونو پورې نښته روانه وه او کارروايي تحريک طالبان پاکستان او ګل بهادر ډلې په شريکه کړې ده.

باجوړ

د افغانستان سره په پوله د خېبرپښتونخوا باجوړ ضلعې پولیسو ويلي، د خالي- شنبې په ورځ ماسپښين دوه نيمې بجې په واړه ماموندو کې ډبري سر ته شګه وړونکی ګاډی چې بيرته را روان وو په لار کې پرې ماين بم چاودنه شوې، د ګاډي چلوونکی او کنډېکټر یې دواړه وروڼه په چاودنه کې وژل شوي او امنيتي اهلکار ژوبل شوی دی.

سرچینې وايي په ګاډي کې امنیتي پوستې ته شګه وړل شوې وه.

د پوليس مراسله کې ويل شوي، وژل شوی ډرايور شېر ولي خان او کنډېکټر ورور یې تاج رحمان نومیږي او امنيتي اهلکار طاهر ژوبل شوی او ګاډي ته زیان اوښتی دی.

د دغه پېښې زمه واري د رپورټ جوړولو پورې چا نه ده منلې.

په 29 مې په بر جنوبي وزيرستان کې د ملېشې ځواک تښتول شوي ټېکدار خزان ګل په ډزو ويشتل شوی مړی ترلاسه شوی وو.

د مکین ټانې چارواکو ويلي وو د وژل شوي تن کورنۍ ورته ویلي چې د یکشنبې په شپه تر لسو زیاتو وسله والو کسانو هغه د کوره تښتولی وو.

د پولیسو په وینا وژل شوی ټکېدار د ملېشه ځواک سره کنټریکټر وو او د امنیتي عسکرو پوستو او قلعو ته به یې خوراکي توکي، اوبه او نور د ضرورت څيزونه رسوول.

د دغه پېښې زمه واري هم چا نه وه منلې.

د مې په میاشت کې ترهګري

د پاکستان انسټيټیوټ فار کنفلېکټ اېنډ سيکیورټي سټډیز په یو تازه رپورټ کې ویل شوي چې د تېر کال د وړومبیو پینځو میاشتو په پرتله د روان کال وړومبیو پینځو میاشتو کې د پاکستان دننه ترهګرو بریدونو کې 77 فیصده، وژنو کې 39 فیصده او ژوبلو کې 33 فیصده اضافه شوې ده.

په رپورټ کې ویل شوي په تېره مې میاشت کې په پاکستان کې په 40 ترهګرو بریدونو کې 48 کسان وژل شوي او 102 نور ژوبل شوي وو.

د رپورټ د شمېرو تر مخه د مې په میاشت کې د خېبر پښتونخوا قبایلي ضلعې تر ټولو زیاتې ترهګرۍ ځپلې وې او دغلته په 18 بریدونو کې 18 کسان وژل شوي او 27 ژوبل شوي دي.

په رپورټ کې ویل شوي د پاکستان دننه د مې په میاشت کې ترسره شوو ترهګریزو بریدونو کې وژل شوو او ژوبل شوو کسانو کې تر نیمایي زیات امنیتي عسکر او نور عام وګړي دي.

واشنګټن ــــ پښتون ژغورنې غورځنګ په شمالي وزیرستان کې د خپلو هغو درو ملګرو د نیول کېدو په خلاف احتجاجي پرلت پیل کړی چې وایي څلور ورځې مخکې نیول شوي او د هغوی د خوشي کېدو غوښتنه کوي. ځایي انتظامیې تر اوسه د دغو کسانو نیول نه دي تایید کړي.

دغه احتجاجي پرلت د جون پر درېیمه د میرعلي ښار د بازار په چوک کې پیل شوی دی او وایي تر هغه به احتجاج کوي چې دغه کسان یې نه وي خوشي شوي او له دې سره سره پر ټولنیزو رسنیو هم د دغو کسانو د خوشي کېدو لپاره د #ReleasePTMActivists په نوم هېشټېګ هم پیل شوی دی.

د پي ټي ایم د بنو ضلعې یو مشر ګران وزیر پرلت ته په وینا کې وویل، امنیتي ځواکونو د شمالي وزیرستان د پي ټي ایم صدر عید رحمان وزیر د مې پر 30مه او دوه نور غړي زکیم وزیر او جلال وزیر د مې پر 31مه وزیرستان ته د تګ پر مهال پر سیدګي چیک پوسټ نیولي دي:

"دوی پوځ په دې تور وړي ول چې ستاسو شناختي کارډونه بلاک دي، دوی دې اول ژر تر ژره خوشي کړي، که خوشي کوي یې نه [ضلعي] انتظامیه ته دې یې وسپاري که هر جرم یې کړی وي موږ ته دې ووایي چې د عدالت لار خپله کړو".

د اسلام اباد هایکورټ د 2021م کال په مې کې په خپله یوه فیصله کې ویلي وو چې د پاکستان د شناختي کارډ مرکزي اداره نادرا دا قانوني اجازه نه لري چې د د ملک د کوم شهري شناختي کارډ بلاک کړي.

د شمالي وزیرستان ضلعي انتظامیې او د پاکستان پوځ تر اوسه د دغو کسانو د نیولو او د پي ټي ایم دعوو ته څه جواب نه دی ویلی.

د پي ټي ایم مشر منظور پښتین د خپلو دغو درو ملګرو ممکنه نیول کېدو ته‌ "د عامو خلکو "تښتول "ویلي او له خلکو یې غوښتنه کړې چې په دې احتجاجي پرلت کې ګډون وکړي.

ښاغلي پښتین هم د شنبې- خالي په ورځ په څو پرله پسې ټویټونو کې د پي ټي ایم د شمالي وزیرستان د درو د نیول کېدو تور په پوځ پورې کړی او وایي دوی په "غیرقانوني بند" کې ساتل شوي:

"په مسلسل مزاحمت به موږ له دې استعماري ظلم جبره خلاصېږو، په زور له کرکې او بغاوت پرته به هیڅ تر لاسه نه کړې، په ظلم جبر او تشدد به موږ نه مات شو او نه ختم".

تر اوسه معلومه نه ده چې د پي ټي ایم دغه درې فعالان ولې نیول شوي خو عید رحمان وزیر او د قومي اسمبلۍ غړی علي وزیر چې له خپلو ګڼ‌ شمېر سره تېره اوونۍ د شمالي وزیرستان په دته خېلو کې د خړ کمر د پېښې په یاد غونډې ته روان وو په میرانشا کې یې پر یو چیک پوسټ له پوځیانو سره جنجال شوی وو.

د پښتون ژغورنې غورځنګ په لسګونو غړي تر دې مخکې په پښتونخوا او د پاکستان په بېلابېلو ښارونو کې نیول شوي او په دې تور مقدمې پرې جوړې شوې دي چې ګواکې دوی د ریاستي ادارو په خلاف خلک پاروي، خو عدالتونو اکثر دوی په ضمانت بیرته خوشي کړي دي. پوځ په دغو مقدمو کې له لاس لرلو انکار کوي.

پي ټي ایم چې په 2018م کال کې جوړ شوی د پښتونخوا په ګډون د پاکستان په اکثرو لویو ښارونو کې وخت په وخت سترې جلسې او احتجاجي غونډې کوي او وایي د پښتنو په سیمو کې امن غواړي، دوی په خپلو ویناوو کې د ترهګرۍ ذمه واري هم پر پوځ ور اچوي، خو د پاکستان پوځ د دوی تورونه ردوي او وایي پوځ په سوات او قبایلي ضلعو کې ترهګرو ته ماتې ورکړې ده خو وایي پي ټي ایم خلک د پوځ په ضد را پاروي.

د افغانستان او پاکستان تاجران وايي، د پاکستان لخوا د افغانستان، ايران او روس سره د مال په بدل کې د مال تجارت [بارټر تجارت] پېلول ښه پرېکړه ده خو وایي چې د دې دپاره يو غوره مېکانزم يا طريقه کار جوړ شي.

د افغانستان او پاکستان د ګډ چېمر اف کامرس اېنډ انډسټري شريک مشر خان جان الکوزی وايي، د پاکستان د تجارت وزارت د مال په بدل کې د مال د تجارت يا بارټر تجارت د پاکستان او ګاونډي هېوادونو سره یې په ګټه دی.

وي او اې ډیوه سره په خبرو کې هغه وويل، په افغانستان کې واکمنو طالبانو ته دوی [پاکستان] تېر کال د مال په بدل کې د مال د تجارت وړانديز کړی وو خو وایي امارت [واکمنو طالبانو] نه وو نهايي کړی، په دې نظر چې داخلي کرنسۍ ته پکې ضرر ونه رسيږي:

"ځکه د افغانستان په مارکيټ کې کالداره ډېره مروج وه، امارت، بېنکونه او سنټرل بېنک په دې ویره کې دي که ډېره اجازه ورکړل شي او مننظم مکانزم ورته موجود نه وي زمونږ په کرنسۍ به منفي تاثیر وکړي".

ښاغلي الکوزي زياته کړه "د افغانستان په اوسني حالت کې چې په بېنکونو یې بنديزونه دي، ډالر نه انتقاليږي، اوس دا تجارت د افغانستان دپاره هم ګټه لري خو بايد يو مېکانزم ورته جوړ شي".

هغه وویل " تراوسه پورې امارت د تجارت د وزارت واضحه پاليسي نه ده معلومه او نه یې تجارانو ته کوم خاص لارښوونه نه ده کړې خو که د يو خاص مېکانزم لاندې دا ترسره شي دا ښه پرېکړه ده خو چې د امارت پاليسي پکې معلومه وي".

او پېښور کې د سرحد چېمبر اف کامرس اېنډ انډسټري مرستيال مشر شاهد حسېن وايي، اول د دې ضرورت ولې پېښ شو چې بارټر تجارت وشي؟ د هغه په وينا "ځکه چې نړیوال بنديزونه ولګېده، د ايران په بېنکونو د وړاندې نه بنديزونه وو، په افغانستان کې د طالبانو د راتګ وروسته بنديزونه ولګېده او په روس د اوکراين د جګړې وروسته د نړيوال سياست وروسته بنديزونه ولګېده هغه د خپلو پېسو انتقالات د بېنکونو د لارې نه شو کولی".

وي او اې ډیوه سره په خبرو کې هغه وويل، "دا کار ډېر وړاندې پکار وو ډېر وخت ضايع شو"، هغه زياته کړه پکار وه پاکستان "د ايران سره د مال په بدل کې تجارت کړی وی، دغه شان د افغانستان سره هم دوه کاله پوره کيږي چې دغه مشکلات شته، نو د دې به ډېر ښه اثرات وي تجارتي بنديزونه به ورسره حل شي، تجارت به تېز شي او قانوني به شي".

د شاهد حسېن په خبره، "پخوا هم د روس سره د افغانستان دغه ډول تجارت کېدو، اوس دا عمل بيا راتازه شو او د مجبوريت د وجې دغه فېصلې وشوې".

خو نوموړی وايي، "د دې کار دپاره اوس ترتيب او نظم، هغه چې کله دا کار په عملي توګه شورو شي، د ايران، افغانستان او روس سره، د هغې دپاره چې دې حکومتونو کوم نظم جوړ کړی دی د تاجر په حېث به په هغې وروسته کولی شي چې په دې نظم کې څه زیاتوالی يا کموالی پکار دی".

د جون په لومړۍ نېټه د پاکستان د تجارت وزارت ويلي حکومت د يو خصوصي امر د لارې د افغانستان، ايران او روس سره د مال بدله کې د مال تجارت پيلوي چې د نورو توکو سره سره به پکې پيټرول او ګېس هم شامل وي.

د حکومتي حکم ترمخه د مال په بدله کې د مال پاليسي د جون د وړومبۍ نېټې نه اعلان شوې او د روان کال د پاره د تجارتي توکيو فهرست تيار کړل شوی. رياستي او شخصي ادارې که تجارت کول غواړي نو به د پاليسۍ په رڼا کې د وړاندې نه اجازت نامه اخلي او د پاکستان فېډر ل بورډ اف ريونيو او ټېکس ورکوونکي به د بارټر تجارت وړ وي.

د تجارت د وزارت په اعلامیه کې ویل شوي، د پاکستان نه به افغانستان، ايران او روس ته د خوراکي توکيو سره، کېمکل، د ودانيو جوړولو څيزونه، برقي او اوسپني او لوبو پورې 26 توکي صادرولی يا برامد کولی شي.

په اعلاميه کې ویل شوي، د افغانستان نه به تازه او وچې مېوې، سبزيانې، دالونه، معدنيات، کوله يا سکاره، څرمنې او اوسپنه واردولی يا برامد کولی شي. او د ايران نه به هم د مېوو ترڅنګ د معدنياتو، کولې، پټرولیم خام تېلو، اېل اېن جي، اېل پي جي، کيميايي سره د نورو توکيو راغوښتو او د روس نه به د دالونو، غنمو، کولې، پټرولیم خام تېلو، اېل اېن جي، اېل پي جي، معدنياتو، او اوسپنې درامد کولو اجازت وي.

د عوامي نېشنل ګوند د خېبرپښتونخوا مشر اېمل ولي خان د پاکستان د وزیراعظم شهباز شریف نه په یو خط کې غوښتنه کړې چې مرکزي حکومت دې د دوی په صوبه کې "د ترهګرو د بيا ابادکارۍ" عدالتي پلټنې وکړي.

باچا خان مرکز مطبوعاتو سره په شریک کړي خبر کې ويلي، اېمل ولي خان په خط کې غوښتنه کړې، پښتونخوا کې دې د ترهګرو د بيا ممکنه اباد کارۍ د عمل د پلټنو دپاره د لوړې کچې کميټي جوړه کړی شي او په دغه عمل کې لاس لرونکي ټول کردارونه او معاهدې دې ولس ته ښکاره کړی شي.

د عوامي نېشنل ګوند د خېبرپښتونخوا مشر غوښتي، د پېښور هايکورټ د چيف جسټس په مشرۍ دې د ټول عمل عدالتي پلټنې وشي. هغه زياته کړې د پښتونخوا ولس يو ځل بیا د ترهګرو په رحم وکرم پرېښودی شوی دی.

اېمل ولي خان د اپرېل په وروستيو کې د پېښور هايکورټ ته دغه ډول خواست کړی وو او په ياد خواست په 30 مې اورېدنه شوې وه.

د نوموړي وکيل حضر حیات وي او اې ډیوه ته وويل، په اورېدنه کې عدالت اېمل ولي خان ته ويلي وو، عوامي نېشنل ګوند د مرکزي حکومت برخه ده ځکه مرکزي حکومت ته دې د پلټنو ووايي او که مرکزي حکومت پلټنې نه کوي او خواست یې ردوي نو بيا دې دوی عدالت ته راشي.

د اورېدنې وروسته د عوامي نېشنل ګوند د خېبرپښتونخوا مشر مطبوعاتو سره په خبرو کې ويلي وو، وسله والو سره د پخواني [تحریک انصاف] حکومت مفاهمت کړی وو.

هغه تور پورې کړی وه چې د عمران خان په مشرۍ د تحریک انصاف صوبایي حکومت او د ايي اېس ايي پخواني مشر جنرل فېض حمید د پښتنو خاوره یو وارې بیا د اور لوبې ته ټېله کړې ده.

هغه ويلي وو د طالبانو ابادکاري شوې او د هغې د لاسه حالات خراب شوي دي هره ورځ وژل کيږي او د طالبانو سره د مفاهمت وروسته د پېښور د پولیس مرکز په شمول یو شمېر لوی حملې شوي دي.

اېمل ولي دعوه کړې وه په بونېر، سوات او نورو ضلعو کې وسله وال ازاد ګرځي.

پېښور هايکورټ ته په کړي خواست کې اېملي ولي، پخوانی وزيراعظم عمران خان، د پاکستان صدر عارف علوي، د استخباراتي ادارې [ايي اېس ايي] پخوانی مشر فېض حميد، د خېبرپښتونخوا پخوانی وزيراعلا محمود خان او د صوبې پخوانی وياند او د وزيراعلا مشير بېرسټر سېف، مرکزي او صوبايي حکومت فريق جوړ کړي وو.

هغه وخت بېرسټر سېف د اېمل ولي د خواست په غبرګون کې وي او اې ډيوه ته ویلي وو د مذاکراتو په نتيجه کې يو کس هم نه دی اباد کړی شوی او که د چا سره ثبوت وي نو را وړاندې دې کړي، هغه په صوبه کې د وسله والو د اباد کارۍ خبره دروغ بللې وه.

اېمل ولي تور لګولی وو چې په خېبرپښتونخوا کې د تحريک انصاف مخکیني ګورنر او وزیرانو د سرکاري خزانې نه قلنګ ورکړی وو.

تېر کال د اګست په مياشت کې د پاکستان تحریک انصاف ګوند مشر او مخکني وزيراعظم عمران خان منلې وه چې وزيرانو ته او د اسمبلۍ غړو ته یې دړکې ورکول کيږي.

د پاکستان د حکومت او تحریک طالبان پاکستان ترمنځ چې د عمران خان په حکومت کې مذاکرات پېل شوي خو تېر کال د نومبر په میاشت کې بيا ټي ټي پي ډز بندي ختمه کړې او بریدونه یې پېل کړي وو. د خېبرپښتونخوا د تېر حکومت وياند بېرسټر سېف په دغو مذاکراتو کې شامل وو.

له دې دغې وړاندې هم سياستوالو تور لګولو چې د تحريک طالبان پاکستان وسله وال د يوې معاهدې لاندې راوستل شوي وو.

خو سېف ويلي وو "د ټي ټي پي سره هيڅ پټه معاهده نه ده شوې او نه ورته د ټوپک سره د راتګ ويل شوي او نه ورته د کومې علاقې ورکولو کومه خبره شوې ده".